Emre Koyuncuoğlu, “Okurun ve yönetmenin ‘kendi’ oyunu”, Vatan Kitap Eki, 15 Nisan 2007

Murathan Mungan’ın yeni oyunu Kâğıt Taş Kumaş, okunur okunmaz, “şimdiden çağdaş bir Türk tiyatrosu klasiği” olduğunu düşündürtüyor. Dili, yapısı ve özgünlüğüyle hayranlık uyandıran bir oyun metni. Toplumsal eleştirisi çok sağlam ve net, sanatsal düzeyi de bir o kadar güçlü olan; yerelden evrensele, evrenselden yerele seslenen bir tiyatro eseri Kâğıt Taş Kumaş. Bu yazı, oyunu okuduğumda bir tiyatrocu olarak hissettiğim yoğunluğun bir çeşit tarifini bulma çabası…

Mungan’ın diğer oyunlarında alışık olduğumuz dil ve kurgu yapısına ait birçok özelliğin bu oyunda da tadını alıyoruz. Ancak, Mungan bu oyununda diğerlerinden farklı olarak bir öykü ya da anlatıdan değil, nesnelerden yola çıkarak, onların çevresinde var ettiği kavramları, sembolleri, işaretleri, hikâyeleri, sesleri, ortak belleği, renkleri, hareketi, ritüeli, müziği ve yazara göre daha ne gerekiyorsa hepsini, bir durumun birçok gerçeğini ve kurgusunu yan yana, üst üste koyarak okuyucunun zihninde çok güçlü karşılaşmaların gerçekleşmesine neden oluyor. Aslında, bir tiyatrocu için oyunun karmaşık ve imgeye dayalı yapısı hem çok ürkütücü, hem de müthiş iç gıcıklayıcı . Bir yandan da oyun metni yönetmene çok büyük bir sorumluluk yüklüyor. Metin görselleşirken / sahnelenirken sonsuzca şekillenebilir kılınmış. Bu, yönetmene inanılmaz bir alan tanıyor. Ama bir yandan da inanılmaz bir imge zenginliğinin içinde, tutarlılık ve bütünsellik adına kendi alanının sınırlarını çok iyi çizmek anlamına geliyor.

Oyunda, “Doğuda hikâye gösterilmez, anlatılır,” deniyor ve Metin Anlatıcısı oyunun tüm görsel özelliklerini betimliyor. Ancak, betimlenen her sembol, işaret, yer, an, mekan ortak bir belleğin parçacıkları olmasına rağmen, bütün bunları tek bir resimde okurun kendisi bütünlüyor. Yazar hem bir Doğulu gibi anlatıyor, hem de bir Batılı gibi okuyucuyu / yönetmeni göstermeye yöneltiyor. Bunun dengesini de her okumada/sahnelemede ve her dönemde o zamana ve o yere, oranın seyircisi ve oynayanlarına göre kurmaya teşvik ediyor.

Görsel dil ile sözel dilin, birbiriyle “dansı” gibi, kendi alanlarını belirlemek ve bir denge oluşturmak için sürekli bir hareket/devinim halinde bulundukları oyun metninde, her şey, bir şeyin gölgesi. O “bir şeylerin gölgesi” de bazı gerçekler barındırıyor içinde. Metin, kavramsal sorgulamalarda, “geniş zaman” varoluşlarında, ya da Prometheus’un, “ekrandaki” koro tarafından sorgulanmasında ya da helikopter sesinde ve helikopterden inen askerlerin telaşlı koşuşturmalarının yarattığı uzamda, bize ait imgeyi çağrıştıran her türlü veriyle bizi somut olana geçiriveriyor.

Oyun metni aynı zamanda üç bölümlük bir anlatı özelliğinde. Yani diğer yazınsal türler, “bir kitap olarak” da zevkle okunabilir. Her okur kendi “oyununu” kendi hafızasındaki resimleri çağırarak, kendi oyununu –kendi hikâyesini– zihninde sahneleyip canlandırabilir. Okur kendi hikâyesini kurgularken kendi gerçeğinin gölgesinden koşabilir… Özetle, Kâğıt Taş Kumaş çok yönlü bir okumaya çok açık. Aynen çok yönlü sahnelemeye çok açık olduğu gibi.

Mungan, o çok katmanlı dilinin zenginliğini ve cömertliğini istediği kurgu/gerçek ilişkisini yaratırken soyut anlatımı olabildiğince geniş kullanıyor. Somut gerçeklikte ise alabildiğine geniş bir politik tavır ve söylem oluşturup, bu ikisini aynı anda (aynı zamanda), aynı mekanda ve aynı boşlukta var ediyor.

Yazar okurunu/yönetmeni oluşturduğu kurgudan ve ortaya çıkan gerçekten sorumlu kılıyor. Sorumlu olduğuna da sahip çıkmasını sağlıyor.

Oyun metninde yer alan koreografik tanımlamalar, sahne tasarımı için önerilen bir nevi “enstellasyon”lar, metnin içinde yer alan “şarkı” sözleri yine her okuru/sahne sanatçısını farklı disiplinlerin alanlarında yaratıcı düşünceye teşvik eden dinamikler arasında.