Mustafa Yelkenli, "Ursula K. LeGuin'in Dünyası", Virgül, Sayı 26, Ocak 2000

"İnsan haftada on beş saat çalışmayla hayatını kazanabiliyorsa, başka şeyler için pek fazla zamanı kalıyor demektir. O kadar ki, belki de hayatlarını renklendirecek çocukları, el işçiliği, aşçılık, şarkı söylemek gibi yetenekleri ya da kafa yoracak pek enteresan düşünceleri olmayan huzursuz tipler, bu zaman bolluğu yüzünden şöyle bir dolanıp mamut avlamaya karar vermiş olabilirler. Sonra da, becerikli avcılar sırtlarında bir ton et, bol bol fildişi ve bir hikâye okuyarak yorgun argın geri dönüyorlardı. Hayatı değiştiren et değildi burada. Hikâyeydi."

Kuşkusuz hikâyedir. İnsanın anlatacak bir şeyi yoksa, yaşam denilen serüven nedir ki? Belki biraz abartılı olacak ama, insanın yaşamına yön veren, gelişimin itici motoru olan şey hayal gücü ve bu hayal gücünü sonsuz mecralara akıtacak olan şey de hikâyedir. Sanat bu olgunun bir devamı değil mi? Ve giderek bilim, teknoloji bunlardan beslenmiyor mu?

Söz veya anlatım... Anlatımı çeşitlendiren, giderek zenginleştiren sonsuz hayal gücü... Yukarıdaki alıntıda Ursula K. Le Guin söz, hikâye ve eylemi teke indirgeyerek hayal gücüne bağlar. Hayal gücünü önemser bir tavırla denemelerini yazarken başarılı ürünler verdiği bilimkurgunun ve fantastik dünyanın konuları arasında boğulmaksızın yazın dünyasında etkinliği olan her şeyi, psikolojiyi, tarihi de gözler önüne sermeye çalışır. Ancak kuşkusuz tüm bu konuların başında da bilimkurgu gelir.

LeGuin öyle geriye çekilerek utangaç bir şekilde bilimkurguyu savunmaya girişmiyor. "Bilimkurgu bir kaçış edebiyatı mı?" sorusuna Tolkien'in fantezi için söylediği gibi "evet bir kaçış edebiyatıdır ve bu yüzden muhteşemdir" demiyor. Çünkü bilimkurgunun bir kaçış edebiyatı olmadığını düşünüyor. Ama bunun yanı sıra daha cüretli bir iddiada bulunuyor. Bilimkurgunun giderek romanın yerini alacağını ve romanın giderek tükendiğini, tükeneceğini söylüyor. Ve sonra kaçış edebiyatı masalına bir başka iddiayla yanıt veriyor: Sahte gerçekçilik zamanımızın kaçış edebiyatıdır.

Mülksüzler ve Karanlığın Sol Eli adlı yapıtlarında ideolojinin de romanlarda -birey kadar olmasa da- yer almasının gerekliliğini gösteren LeGuin, kaçış edebiyatının en muhteşemi olan fantastik edebiyatın da yazın içinde saygın bir yeri olabileceğini kanıtlar.

Kaçış edebiyatı muhabbeti sürüp giderken 70'li yıllarda Orhan Duru, Türk Dili dergisinde yayımlanan bir yazısında, bilimkurguyu çağdaş masallar olarak nitelendirmişti. LeGuin çağdaş masal iddiasına farklı yaklaşarak modern dünyanın mitolojisi benzetmesinde bulunur bilimkurgu için. Ve devam eder: "Çünkü bilimkurgu, bilim ve teknoloji tarafından derinden derine şekillendirilmiş ve değiştirilmiş olan dünyamızı kavramak için, mityapıcı özelliğini kullanır; özgünlüğü ise bu özelliği yeni malzeme üzerinde kullanmasındadır."

Türkiyeli okur, önce Mülksüzler'le karşılaşmasından ötürü LeGuin'i bilimkurgu yazarı olarak tanır. Ancak daha sonra Yerdeniz kitaplarıyla fantezi edebiyatında da kendini kanıtladığını ve entelektüel birikimiyle önemli bir yazar olduğunu kavrar. Her ne kadar anarşist ve ödünsüz bir feminist oluşu kimilerinin pek hoşuna gitmese de, LeGuin'in yazdıklarıyla bilimkurgu dünyasında saygın bir yer edindiğini kimse yadsıyamaz. Bu kez de denemeleriyle karşımızda, üstelik sadece bilimkurgu ve fantezi edebiyatıyla sınırlı olmaksızın. Sadece bilimkurgunun has okurları için değil, edebiyat tutkunları için de...