"Sabahtan öğlene kadar ‘insan bir girdaptır, insan bir girdaptır,’ diye tekrarlayıp durdum. Daha iyisini bulamıyorum, çok yazık!

"Kuş pazarı. Şu pır pır eden küçücük bedenlerde ne biçim bir güç, ne biçim bir azim var! Bu hiçin içinde kök salıyor yaşam; bir parçacık maddeye can veren, ve zaten bizzat o maddeden çıkan ve onunla birlikte yok oluveren acıklı şey... Ama hayretim geçmiyor: Bu hummayı, bu kesintisiz dansı, bu temsili, yaşamın kendi kendisine sunduğu bu gösteriyi açıklayabilmek ne mümkün. Ne müthiş bir tiyatro şu nefes denen şey!"

İki Hakikat, s. 11-15

Gnostisizmden mülhem bir efsaneye göre gökyüzünde melekler savaşa tutuşur, Melek Mikail’in safında yer alanlar Ejder’in taraftarlarını yenilgiye uğratır. Mütereddit kalarak seyretmekle yetinen meleklerse gökyüzünde almayı beceremedikleri tavrı yeryüzünde alsınlar diye aşağıya sürülürler. Savaşa, asıl önemlisi kaçamak tavırlarına dair en ufak bir anıyı taşımadıklarından burada seçim yapmaları daha da zor hale gelmiştir.

Böylece, tarihi harekete geçiren şey tereddüt olmuş, insan ise, sürgüne gönderilmezden önce içinde bulunacağı safı seçememe aczinin, ilk kararsızlıkla bocalamanın ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Seçim yapmayı öğrensin diye fırlatıldığı yeryüzünde eyleme, maceraya mahkûm olacak ve ancak içindeki seyirciyi bastırdığı nispette burada temizlenecektir. Bir tek Tanrı bir dereceye kadar tarafsızlığa izin verdiğinden, tarih ters yönde akarak, insan olarak ete kemiğe bürünmeden önce, o tarafın değil de bu tarafın yanında saf tutmak için herhangi bir sebep bulamayanların cezası olarak ortaya çıkacaktır. İnsanların bir davaya bağlanmaya, bir hakikat etrafında toplaşmaya bu kadar can atmalarının sebebi anlaşılıyor. Peki ama, ne mene bir hakikat bu?

Geç Budizmde, esas olarak da Madhyamaka öğretisinde, paramartha, yani ermiş kişinin inhisarındaki hakikat ya da hakiki hakikat ile samvritha, yani “örtülü” hakikat, daha doğrusu azat olmamış kişinin laneti, belki de ayrıcalığı olan “hata hakikati” ya da sı...

Devamını görmek için bkz.