Asım Kahveci, "Yalanın kalbindeki gerçek", Bugün Gazetesi, 2 Nisan 2007

Ayşegül Devecioğlu, yurtsuzluğu yurt edinen Çingeneler’in öykülerini anlattığı son kitabı Ağlayan Dağ Susan Nehir adlı romanında “yalanın yüreğindeki hakikatin” peşine düşüyor.

“Bir Çingene’nin öyküsü bu; ömrü boyunca kendi kimliğinden göçmeye çalışmış bir Çingene’nin...” Daha romanın ilk cümlesinde okuyucuyu belirsiz bir yolculuğa davet ediyor yazar.

Yolların, bütün insanlar tarafından yüründüğü, ama yolculuğun bütün insanlar tarafından dışlanmış bir topluluğa, Çingeneler’e ait olduğu ve masala öykünen öykülerle dolu bir yolculuk. Popüler kültürün dile doladığı ve bilinçsizce yücelttiği farklılık ve farklı kültürler söylemini, emekle ve hassasiyetle gerçekliğine kavuşturan bu öykülerde Ayşegül Devecioğlu, “yalanın yüreğindeki hakikatin” peşine düşüyor. Anlatıcının çocukluğunda, ailesinin evine temizlik için gelip giden bir çingene kadın, Naciye Abla, zamanla çocukların bakıcılığını da üstlenir ve ailenin doğal üyelerinden biri olur. Anlatıcı kitabın ilk bölümlerinde, Naciye Abla’nın öyküleriyle beraber, onu anıların karanlığından çıkarmaya çalışır.

Her çingene gibi Naciye Abla’da ne yazık ki “bütün hikâyesini yanılsama üstüne” kurmuştur. İç içe geçmiş öyküler kitabın bütünü içinde, gerçekle yalanın durmadan yer değiştirerek, Çingeneler’in kadim zamanlardan modern zamanlara dek, düşman bir dünyada var oluş sırlarını ortaya çıkarıyor sabırla. Anlatıcı büyüyüp üniversiteyi kazandığında, çocukluğunun masal ülkesinde bir taht kurmuş olan bu Çingene kadını unutmaz. Çingeneler’in kendisine daima yabancı kalacak farklılıklarının ve Çingeneler’i bir öcü gibi yaşamın ve zamanın dışına atmış toplumunun, Naciye Abla’sına çocuklukta beslediği o masum duyguları yıpratıp yok etmesine izin vermez. Böylece insani yakınlığın derin duyarlığıyla Çingeneler’in yaşamları ve varoluşları arasındaki hüzün ve sevinç dolu izleri sürer öyküler boyunca.

Hor görülen topluluk

Naciye Abla’nın anlattığı her masalın, onun yaşamındaki çok önemli bir olayı sakladığını keşfeder anlatıcı. Bu masalların çoğu, her kelimesi yaralı bir dilden dökülen kan damlaları gibi oluşmuştur. Bütün insanların hor gördüğü bir toplulukta, kendi topluluğun tarafından hor görülmek: böylece Naciye Abla sosyal sınıfların, hor görülerin, aşağılamanın dünyasından uzakta, kendini yalın bir “insan”ın aynasında seyreder. Anlatıcı Naciye Abla’yı izlerken onun akrabalarıyla karşılaşır. Bu karşılaşmalar, ayak üstü görüşüp birkaç iyi dilek gösterisiyle farklılıklara popülist bir edayla göz kırpmaktan ibaret değildir. Her bir akrabanın yaşamı, titiz bir araştırmayla mercek altına alınır. Bu titiz ve hassas araştırmalarla pek çok okuyucu, Çingene yaşamındaki bir zincir kadar katı töreler karşısında, Çingeneler hakkındaki yüzeysel ve bir horgörüden öteye geçmeyen bilgilerini yeniden gözden geçirmek zorunda kalacaktır. Kitap Naciye Abla’nın onu terkeden eşi Basri’nin, en az Naciye Abla kadar, en az her Çingene kadar hüzün ve çaresizlik dolu öyküsüyle sona eriyor. Çingeneler’in bayramlarının resmen kutlandığı ve gerçekliğinin yokeldiği zamanlara ulaştığında öyküler, yazar “zalimlere karşı efsanelerden başka silahı olmayan” bu çocuksu topluluğa karşı insanlığın vicdanını hakkaniyete çağırıyor: “Kitaplarda ne nehrin duydukları ne dağın gördükleri yazılıydı. Söylenemeyen yüzünden ağlardı dağ ve nehir söylenemeyen hakkında susardı.”