Mehmet Hanifi, “Bahçıvanın Ölümle Dansı”, edebiyathaber.net, 18 Eylül 2025

Ölüm sensiz olgunlaşan bir kiraz ağacıdır. G.G

Babam bahçıvandı. Şimdi bir bahçe, etkileyici giriş cümlesi roman için bir ideayı en başından ortaya koyduğu gibi, barındırdığı çağrışımlarla kitabın zengin bir özetini okura sunar adeta. Gospodinov çıtaya yüksekte tutar, okuru böyle bir beklentinin içine sürükler ve onu adım adım dolaşıma hazırlar. Yazar, kitap okunduktan sonra okurda hayal kırıklığı yaratmayı sevmez. Dinginlikle, gerçekle yüzleşmemiz konusunda metanetli olmamızı söyler. Yazar, anlatısını serbest bırakır, buna okuru dâhil eder ve geniş bir alanda savrulmasına göz yumar ama romanlarının bir merkezi vardır ve yazar, iplerini elinden kaçırmaz, faturayı okura kesmez.

Kitabın ilk bölümlerinde, romanın nereden başlayacağıyla ilgili yazarın ortaya koyduğu kafa karışıklığı, okura oyun oynamaktan öte, okuru bekleyen sona hazırlık anlamında egzersiz amacını taşır. Okura metin boyunca uyanık ve tetikte kalmasını salık verir. Şehrazat’ı selamlayarak, babasının anılarını bir bir defterine geçirir. Hikâyeler birbirine eklemlenir. Metinler arası göndermelerde bulunur, sevdiği yazarlara ve kitaplara saygı duruşunda bulunur. Kitaplardan alıntılar yapar.

Türkçe çevirisi yapılan diğer üç romanından tarzına aşina olduğumuz, dağınık ama savruk olmayan özgün romanlarıyla şimdiden okurunun belleğinde derin bir iz bıraktığını belirtebiliriz.

Sahicilikle ve doğallıkla kurar dünyasını yazar, anlatılan gerçek hayat gibi okunur okur tarafından. Kitapta yaratılan sahicilik, yer yer romanın önüne geçer. Sonra kurgu devreye girer ve yapıtın romana dönüşmesini usul usul ve ustalıkla takip ederiz. Okurun gözü önünde her şeyin olup bitmesi de kitabı etkili ve çekici kılan önemli bir ayrıntı. Kurgunun içinde okur da yerini alır, gezintiye çıkar. Anlatıcı, kitap boyunca kendi kendine konuşuyor gibi görünür, içini döker, dertleşir okurla. Okur kitabı tamamladığında kapağını kapatır ve o dünyanın içinden çıkar, kendi gerçekliğine döner. Bu tür metinlerin etkisi, okurda, ilişkilerine dönme, anlam ve dönüşme isteği ve çabası yaratma başarısında yatıyor. Bu nokta, edebiyatla okuyucunun güçlü bağını anlatır.

Romanlarının karakterleri aracılığıyla kurduğu bağ, edebiyatının bütünlük içinde ve gündemden düşmeyen canlı bir hafıza gibi kalmasını sağlar. Gaustin’in yolu, Bahçıvan ve Ölüm kitabına düşer, anlatının bir yerinde bir cümleyle boy gösterir. Gauistin, yazarın şiir kitabında da çokça boy göstermişti.

Bahçıvan ve Ölüm’de anlatılan bir baba-oğul ilişkisidir ama edebiyatta sıkça karşılaştığımız hesaplaşma ve yüzleşme meselesi üzerinde karşıtlaşma / restleşme değildir. Gospodinov, oğulun, hikâyesini babayla anlamlandıran ve tamamlayan, anlamaya dönük bir kendine yolculuktur. Hem içerik hem anlatım yönünden dokunaklıdır kitap, destansıdır. İnsanın, varoluşuyla ilgili ölümle yaşadığı bu karşı karşıya gelme durumu, önemli bir muhasebedir. Baba, ölüm ve yaşam döngüsünün doğal halkasıdır. Önemli olan geride bıraktıklarımız ve anlamdır. Onlara, bakarken keyfi aldıkları bir bahçe bırakabiliyor muyuz? İnsanlığın tüm çabası da buna dönük değil midir? Babalarımızın biçimini alırız. Metanetli, komik babalarımız, bizim biricik kahramanlarımızdır, ardında bıraktıkları, kendi hayatlarımızın boşluğudur. Babalarımıza ne hastalığı ne de ölümü yakıştırırız. Babanın yitirilişi, her zaman erken ölümdür. Babanın yitirilişi, milattır artık, babadan önce ve babadan sonra iki döneme ayrılmıştır hayatımız.

Babalara göre hayat çok basittir, yerine getirmen gereken sorumluklardan ibarettir. Hayatla vedalaşmaları ulvidir. Rolünü oynayıp görevlerini yerine getirdikten sonra onlardan beklenen, sessizce hayattan çekilmektir.

Georgi Gospodinov, bireyin günlük hayatına dair küçük şeylerden / parçalardan nitelikli edebiyatın nasıl yaratılacağının yolunu gösterir meraklı okura. Telaşa kapılmadan sakinlikle ve doğallıkla yapar bunu. Bahçıvan ve Ölüm, baba ölümünün ritüellerinden oluşan bir anılar defteridir. Romanın geniş atlası Bulgur Sosyalizmine yaslanır. Bulgaristan sevgisiz büyüyen çocukların vatanıdır. Soğuk, mesafeli kültürel bir soğukluk hâkimdir baba-oğul ilişkisinde. Çocukluk çağının baba boşluğu, dinsel olduğu kadar mitolojiktir, ideolojiktir. Hastalık ve ölüm evresi, babanın hikâyesine yetişme ve onu anlama çabasıdır.

Bahçıvan ve Ölüm’de babalarımız, biz çocuklarına bin bir çiçekli, çeşit çeşit kokulu ve bin bir tadlı bir evren bırakmıştır.

Bahçıvan ve Ölüm, evrensel bir ağıt-roman, anı-roman ya da bahçe-romandır yazarının ifadesiyle…