Savaş Kılıç, "Dil susmak içindir", vesaire.press, 20 Haziran 2025

Eğer dil olmasaydı

susup içimize nasıl atardık?

Sinip nasıl saklanırdık?

Nasıl gizlenirdik altına...

İnlerimizi nasıl yapardık...

Her şeyin üzeri kapatılabilir

birkaç sözcükle.

Sağduyuya meydan okunmasını çok seviyorum, onun için düşkünüm bir yandan da teoriye, rasyonalizme. “Hayır, gördüğümüz gibi değil”, “hayır, yanılıyormuşuz,” diyen pek çok düşünceye, metne, elimde olmadan çekiliyorum. Gospodinov’un [1] bu –yine– olağanüstü şiiri dilin susmak için, söylememek için olduğunu düşündürüyor bana.

Bilmediğim bir şey değil bu fikir. Evet, diplomaside, siyasette dilin amacının söylemekten ziyade söylememek, açığa vurmaktan ziyade gizlemek olduğunu bilirim. Evet, retoriğin, meramı düz yoldan ifade etmekten ziyade dolaylı yoldan söylemeye matuf olduğunu, yani göstermekten ziyade örtmeye yaradığını bilirim. Ama Gospodinov daha radikal bir şey söylüyor: Konuşmanın bir nevi susmak olduğunu, bir bakıma susmak için konuştuğumuzu söylüyor.

Elbette konuşmayı mümkün kılan susmak, tersi de doğru: Susmayı mümkün kılan konuşmak. Ama Gospodinov konuşarak sustuğumuzu, susmak için konuştuğumuzu söylüyor. Ve burada dilin amacı siyasetteki anlamıyla hakikati gizlemek, kibarca yalan söylemek değildir. Yine belki hakikat gizleniyordur, yine belki yalan söyleniyordur, ama amaç başkasını aldatmak değildir – kendini gizlemektir, kendini sakınmaktır. Kendi içine kaçmak, kendi içine sığınmak. Üslubun amacı dilde çukur kazmaksa, konuşmanın, hatta edebi anlatımın amacı (Duras’ın o muazzam sözünü hatırlayalım: “Yazmak –aynı zamanda– susmaktır”) kendi içine bir in kazmaktır. İnin ağzına birkaç dal ve yaprak koyarak kamufle etmek, hatta örümcek ağının bozulmadığını göstermektir. Evet, birkaç kelimeyle girişi kapatılamayacak hiçbir dehliz yoktur; parola (parole’ün İtalyancası) girmek için değil de menetmek içindir daha ziyade.

Peki neden gizliyoruz kendimizi, ya da duygularımızı? Kimbilir… Her durumda ayrı gerekçeler ileri sürülebilir. Ama temel, “yapısal” bir sebep de olabilir: Belki ifade etmekten bir yarar beklenemiyordur, belki ifade etmek yarardan çok zarar getiriyordur, belki iletişimin imkânsız olduğu kabullenilmiştir, belki konuşmak derinleşmeyi engelliyordur, belki söylemek yoksullaştırıyordur hem söyleyeni hem söyleneni, belki içimizdeki sancıyla sarhoş olmak derdini döküp ayılmaktan evladır. Duygu pornografisinin içinde mahremiyet anca böyle sağlanabiliyordur belki.

Peki niçin dümdüz susmak değil de konuşarak susmak? Yine kimbilir… Ama belki “söyleme mecburiyeti”ndendir. Belki tesir etmeyeceği bilinse de, gönlü razı etmek içindir. Belki adlı adınca konuşmak da dümdüz susmak da kırılganlığı ele veriyordur ve onu gizlemenin en iyi yolu konuşuyormuş gibi yaparak susmaktır. Belki birkaç kelime, adını koymaya yarıyordur ve yetiyordur adlandırmak bedeni nadasa bırakmaya. Belki, tam tersi, dilce konuşup bedence susmak içindir, bedeni yatıştırmak içindir. Belki kelimeler cevşenidir bedenin, zehirli okların saplanmasını önlüyordur.

Ama allahaşkına, konuşuyoruz diye susmadığımız sanılmasın.