Günümüzde birçok konuda bizi bunaltacak kadar fazla seçenekle karşı karşıyayız. Marketteki peynir veya deterjan reyonlarından ev eşyalarına ve telefon servislerine kadar tüm tüketim ürünlerinde bizi zorlu seçimler bekliyor. Evet, tükettiğimiz ürünleri seçmekte —belli sınırlar çerçevesinde— özgürüz. Peki ya daha hayati meselelerde? Mesela parçası olduğumuz sistemi seçme şansımız var mı?

Seçme İkilemi'nde Renata Salecl her şeyden önce kapitalist düzenin sunduğu içi boş seçeneklerle bireyleri nasıl hayatlarını istedikleri gibi şekillendirebilecekleri yanılsamasına sevk ettiğini gözler önüne seriyor. Ona göre modern kapitalist toplumda yaşam tercihleriyle tüketici tercihlerine aynı muamele yapılıyor: "Doğru duvar kâğıdını ya da saç kremini bulmaya çalışır gibi 'doğru' hayatı bulmaya çalışıyoruz." Dahası, dört bir yandan gelen "Kendin ol!" buyruklarının baskısı altında sürekli kendimizi "keşfetmeye" ve "geliştirmeye" çabalıyor, tüm enerjimizi kendimize harcadığımızdan toplumsal değişim için gereken perspektifi kaybediyoruz. Yaşadığımız daimi kaygı ve tatminsizlik de cabası.

Kitapta ayrıca gündelik hayatta —örneğin aşk ilişkilerinde veya çocuk sahibi olup olmama konusunda— karşımıza çıkan zor seçimlerde devreye giren rasyonel ve irrasyonel mekanizmalar da irdeleniyor. Yalın anlatımı, keskin gözlemleri ve isabetli tespitleriyle Salecl, seçme konusu üzerinden insan psikolojisinin çetrefil labirentlerine ışık tutuyor.

Giriş bölümünden, s. 9-13

New York'taki bir kitapçıda kişisel gelişim raflarını gözden geçirirken, All About Me (Hakkımda Her Şey) adlı bir kitaba rastlamıştım. Kitabın büyük kısmı yazısızdı. Her sayfada okurun sevdiği ve sevmediği şeylere, hatıralarına ve gelecekle ilgili planlarına ilişkin bir-iki soru vardı, o kadar.

Bu boş alanlar gelişmiş dünyaya hâkim olan ideolojinin kusursuz bir resmini veriyor: Kişi yaşamının nihai efendisidir, her ayrıntıyı belirlemekte özgürdür. Günümüz tüketim toplumunda sadece ürünler arasında seçim yapmak durumunda kalmıyoruz; tüm yaşamımızı karar ve seçimlerden oluşan koca bir alaşım gibi görmemiz isteniyor.

Mesela trenle yaptığım bir yolculuk esnasında, hayatta istediğimi yapmakta özgür olduğum bana defalarca hatırlatılmıştı. Bir üniversite reklamı, "Ne olmak istiyorsan o ol" diyordu. Bir bira şirketi, "Kendin ol" diye sıkıştırıyordu. Bir seyahat acentesi, "Hayat" — yerini şimdi ayırt" diye tembihliyord...

Devamını görmek için bkz.

Zeynep Ünlükoç, "Milli irade seçimini yaptı: Salça ve deterjan", Taraf Kitap Eki, Nisan 2014

Bireyci bilinç, toplumların afyonudur. Tüketim toplumunun aman vermez nefes aldırmaz atmosferinde, her birey kendini gerçekleştirmekle yükümlüdür. Kendini gerçekleştir, kendini bul. Ve ne şanslı o 21’inci yüzyıl canlıları ki, kendilerini gerçekleştirmek için bin bir seçenekle donatılmışlar. Akşam televizyon karşısında pineklerken hangi cips markasına gömüleceğinden, sabah hangi diş macunuyla güne başlayacağına kadar… Bin bir seçenek, bin bir ölüm. Zira, kendine odaklanmıştır artık kişi, toplumu gözü görmez. Toplumu değiştirmek, sistemi bir yerinden delmek aklının ucundan dahi geçmez. Ve geçmiş oldun: Ölmüştür ölen, gitmiştir giden. Geriye kalan, hangi ruj markasını, hangi renk çorabı seçeceğinizdir. Tek seçim hakkınız da budur zaten.

Bu mutsuzluk senin seçimin

Slovenyalı sosyolog Renata Salecl, The Tyranny of Choice/ Seçme İkilemi ...

Devamını görmek için bkz.

Semih Gümüş, "Seçme özgürlüğümüz var mı?" Radikal Kitap Eki, 26 Mayıs 2014

Belleğimdeki en katı görüntüler arasında: Bir nedenle Moskova’dayım, yıl 1989. Gorbaçov’un başlattığı yeniden yapılanma ve açıklık döneminin coşkusu yanında şaşkınlığının yaşandığı günlerde, bir zamanların hayal ülkesinin günlük hayatını anlayabilmek için temkinli biçimde sokaklarda dolaşıyorum. İnsanlara da bakıyorum, mağazalara, küçük dükkânlara da. Günlük yaşam nasıl? İçeride neler olduğunu merak ettiğim için bir gıda marketine giriyorum. Hazır et ürünleri satılıyor ve marketin tezgâhında yalnızca üç çeşit salam-jambon var, üç çeşit de peynir, başka bir şey yok. Yetmiş yılın sonunda gelinen yer bu. O sırada duyduğum hayal kırıklığını unutamadığım gibi, bomboş marketin o görüntüsü de gözlerimin önünden gitmedi.

Modern zamanların insanının en önemli sorunlarından biri seçme ikilemi. Seçme özgürlüğü de deniyor. Demek o günlerde Moskova’da yaşayanların o markette seçme özgürlükle...

Devamını görmek için bkz.

Ali Bulunmaz, "Efendin kim senin?", Cumhuriyet Kitap Eki, Mayıs 2014

Günümüzün en gıldırgıcık sorunlarından biri tercih etme üzerinden yürüyor. Kendimizce hep “en iyiye” veya “ideale” doğru gitmeyi hedefliyoruz. Bunun yarattığı akıllara zarar gerilim bir yana acaba gerçekten biz mi seçiyoruz? Bindiğimiz alamet bizi bir tür kıyamete götüredursun bu konular üzerine kafa yoran Renata Salecl gibileri buz gibi tokatlar atıp Seçme İkilemi minvalinde kitaplar yazıyor da ayaklarımızın biraz olsun yere basmasını sağlıyor.

Sen seç(me)

Sloven yazar Salecl, kişinin “kendi yaşamının hâkimi olduğu” aldatmacasıyla seçmeye zorlandıkları arasındaki ince bağlantıyı ortaya koyup kapitalizmin, pazarın ve algı yönetiminin ördüğü ağı kurcalıyor. Salecl’ın tezi, tüketim toplumunda yalnızca ürünler arasında seçim yapmaya değil, yaşamımızın bütününde seçime iteklenişimiz üzerine kurulu. Reklamlardan tutun da görüp işittiğimiz her şey bize “sen seç” derken ...

Devamını görmek için bkz.