Fatma Karaman, “Şaşkınlık ürünleri”, Star Kitap Eki, 4 Aralık 2009

Bir yeniçeri düşünün, babasından kalan araziye el konulduğu için divan-ı hümayuna başvurmakta... Ya da yiyip içtiklerini bile günü gününe yazan Balat şeyhi bir derviş karısının ölümünü yazmakta... Evlenmeyi reddeden entelektüel bir Osmanlı kadınının rüyalarına ne dersiniz peki? Hangi tarihi romancı oluşturabilir ki bu karakterleri, gerçekte yaşadıklarını bilmeden, sezmeden... Ta ki bir tarihçi, gün gelip mazinin derinliklerinden gelen bu insanları gözler önüne serene dek. Halen Harvard Üniversitesi Tarih Bölümü’nde ders veren tarihçi Cemal Kafadar’ın 1986-94 seneleri arasında yayımlanmış dört makalesinden oluşan Kim var imiş biz burada yoğ iken kitabı, 16’ıncı ve 17’inci yüzyıllar Osmanlı dünyasından dört kişiyi ele alıyor: Babasından kalan arazi üzerindeki haklarını korumak için divan-ı hümayuna başvuran Mustafa adlı Yeniçeri; İstanbul’da günce tutan Seyyid Hasan adlı derviş; ticaret için gittiği Venedik`te ölen Ayaşlı Hüseyin Çelebi; rüyalarını kaleme alarak şeyhine mektupla gönderen ve bu yolla irşad edilmeyi bekleyen Üsküplü Asiye Hatun. Yazıların her biri Kafadar’ın arşivlerde ve yazma kütüphanelerinde bulduğu kaynaklara dayanıyor, ancak tarihçinin uzak gözlüğü saydığı yöntem, paradigma ve felsefe sorunlarıyla da uğraşıyor. Osmanlı tarihi konusundaki ezberlerimizi bozarak, yeni baştan düşünmeye davet eden bu kitap çok farklı bir bütünü ortaya çıkararak Osmanlı tarihine dair bir döküm sunuyor.

Kim var imiş biz burada yoğ iken kitabının dört denemesinden ilki olan Yeniçeri Nizamının Bozulması Üzerine, 1500’lerde yaşamış yeniçeri Mustafa özelinde askeri statüyle ekonomik faaliyet arasında var olduğu düşünülen kesin ayrıma dair yeni bir fikir edinmemize yol açıyor. Daha doğrusu yeniçerilerin bozulma döneminden önce askerlik dışında hiçbir işle uğraşmadıkları yargısının yanlış olduğunu gözler önüne seriyor. Balat şeyhinin kaleme aldığı Sohbetname’yi Ben ve Başkaları başlığı altında inceleyen Kafadar, yazıldığı dönem de Osmanlı birey edebiyatı çerçevesinde düşünmeye yönlendiriyor bizi. Modern Batı’ya özenip, onun değerlerini özümseyene kadar Osmanlı’da kimselerin günce tutmadıkları düşüncesi, Sohbetname sayesinde değişiyor. Kitapta yer alan üçüncü deneme ise Venedik’te Bir Ölüm: Ticaret yapmak amacıyla gittiği Venedik’te ölen Ayaşlı Hüseyin Çelebi’nin hazin hikayesinde, Osmanlı’da Müslüman Türklerin dış ticaretle ilgili olmadıkları, hatta bunun özellikle istenmediğinin yanlış bir inanış olarak kalacağına dair izleri öğreniyoruz. Ve son deneme “Mütereddit bir Mutasavvıf” üzerine... Osmanlı toplum tarihindeki rolleri açısından bizlere silik kadınların dünyasına atılmış bir adım gibi Asiye Hanım’ın rüya defteri. Kitaplara ve tasavvufa düşkün, entelektüel bir Üsküplü Osmanlı kadının rüyalarında, onun kaleme aldığı mistik deneyimlerinde, her yanı boşluklar ve soru işaretleriyle de dolu olsa da sanki Osmanlı’yı temsil eden bir kadın kahraman gözlerimizin önünde belirginleşiyor. Bu dünyanın içinde toplumsal cinsiyetten, tarikatlara, icazet almadan, tasavvuf dünyasına ve kadın mutasavvıfların alemine uzanan zengin bir hikâye çıkıyor karşımıza.

Adı Karacaoğlan’ın şiirinden geliyor

Cemal Kafadar’ın “Bir araya getirdiğim dört denemede 16 ve 17’inci yüzyıllar Osmanlı dünyasından oldukça mütevazı dört kişi ve onlarla ilgili bulduğum belgelerin ışığında peşine düştüğüm bazı sorular ele alınıyorum” dediği Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken kitabı adını ise Karacaoğlan’ın Viran Oldum Mor Sümbüllü Bağ İken şiirinden alıyor.