Nida Dinçtürk, "Bir düşün peşinde, elden ele", Agos Kitap / Kirk, 6 Kasım 2015

Şimdi, aile babası sıfatıyla, Oreste Marinunzi düzenin partisinden yanaydı; gerçek bir büyük lideri, sözünü sakınmaya, yabancılara haddini bildiren, bir sonraki savaşta ülkenin ağırlığını koymasını sağlayabilecek bir adamı gereğince onurlandırmanın yolunu biliyordu. Büyük bir millet yaratmak için çocuk yapmak lazımdı.”

Ne kadar tanıdık bir tarif değil mi? Türkiye’nin son yıllarda giderek içinde boğulduğu, yok olduğu o atmosferin tanıdık, şikayetsiz simalarından biri gibi Oreste Marinunzi. Oysa aslında sadece bir Yourcenar karakteri. Bizlerle yakınlığı, kendisinin bir diktatörya dönemi romanında karakter olmasıyla ilintili.

‘Duçe’nin yükselişi

Marguerite Yourcenar’ın Türkçe’ye kazandırılan son kitabı Düş Parası, Roza Hakmen çevirisi, Metis etiketi ve tasarımı Emine Bora’ya ait enfes bir kapakla raflarda. Kurgusu naif, hikâyesi ağır bir kitap Düş Parası. İpuçlarını az önce de verdiğim gibi, İtalya’nın karanlık yıllarında, yani Mussolini’nin kendini ‘duçe’ ilan ettiği yıllarda geçiyor. Bu nedenle esasında kaçacak köşesi kalmamış, aydınlanmayı unutmuş, çoğu karanlık ruhlara yakınlaştırıyor merceğini. Umudun yok denecek kadar azaldığı yıllar.

Düş Parası, birbirinden farklı insanların öykülerini on liretlik bir para marifetiyle birbirine bağlıyor. Roma’da elden ele dolaşan bu bozukluk sayesinde, hayat kadınından tüccarına, ressamından çiçekçisine, aşığından diktatörün ölümü için gözünü karartmışına birbirinden farklı birçok insanın hayatına temas ediyor. O on liretlik parayla birlikte, karakterlerin ellerinde dolaşırken, okur olarak biz de bu birbirinden farklı görünen kalabalığın aslında aynı fanusun içine hapsolmuş, aynı çaresizlikten farklı yöntemlerle sıyrılmaya çalışan bir güruh olduğunu kavrıyoruz. Nihayetinde de hepsinin bir şekilde birbiriyle temas ediyor olması, insan olmanın, bir topluma ait olmanın ve bunca ortak noktaya rağmen apayrı düşüncelerin esiri olmanın tuhaflığına dair derin sorgulamaların kapısını aralıyor.

Kitabın önsözünde Yourcenar, “Faşizmin on birinci yılındaki Roma’yla insanın serüveninin ebediyen yaşandığı şehir tek bir bütün oluşturur” diyor. Yazarın anımsatmasıyla iyice ortaya çıkan bu bütünlük, romanın temellerini sağlamlaştırıyor. Romanı, bir karakter kataloğu olarak kalma olasılığından kurtararak tarihsel geçmişi ve psikolojik çözümlemeleriyle güçlü, açık bir yapıt haline getiriyor. Belki de aynı durum, Yourcenar’ın Düş Parası’nı iki farklı zamanda ele alabilmesine de izin veren şeydi.

Çeyrek asır sonra

İlk kez 1934 yılında okuyucuyla buluşan Düş Parası, Yourcenar tarafından 1958-1959 yıllarında kimi paragraflar hiç ellenmeden, kimi noktalarda ise büyük genişlemelere gidilerek yeniden yazılmış. Yourcenar’ın bu eylemi özellikle ‘düzenleme’ olarak değerlendirmemesinin bence haklı gerekçeleri var. Zira karakter, mekân, kurgu ve dönem bazında hiçbir değişikliğe gidilmemiş olsa dahi bazı bölümler yeniden yazılarak, kitabın tamamı yeniden kurgulanmış. Kitabın eski ve yeni halinin aslında iç içe geçtiğini düşünen Yourcenar, bu iç içe geçmişlik halini ve bence kendisini iki kez kitabın başına oturtan şeyi, önsözde yer verdiği şu cümlelerle yeterince açıklıyor: “(...) ilk halinde kitabın birbirinden ayrı, neredeyse uzlaşmaz iki temel unsuru olan düşle gerçekliğin şimdiki basımda hayat denen bütünde birbirine karışmaları dikkatimi özellikle çekiyor. Salt biçimsel hiçbir düzeltme yok. İnsan macerasının yirmi beş yıl önce düşündüğümüzden daha da trajik, ama aynı zamanda çeyrek yüzyıl önce tasvir ettiğimden daha karmaşık, daha zengin, bazen daha yalın ve bilhassa daha garip olduğunu düşünmem, kuşkusuz bu kitabı yeniden yazmamın en önemli nedeniydi.”

Marguerite Yourcenar’ın küçük boyutuna rağmen bir zırh gibi iç içe geçmiş haliyle oldukça güçlü olduğunu kabul etmemiz gereken bu metnini, Türkçe’de pürüzsüzce okuyabilmemizin kahramanı ise, şüphesiz Roza Hakmen. Kuvveti ve güçlüğüyle nam salmış metinlerin Türkçe’ye anlaşılabilir çevirilerle kazandırabilen, ismi referans kabul edilen bir çevirmen Hakmen. Aynı zamanda, metnin yeni dile kazanımıyla beraber, yazarına sadakatini yitirmeden, saten bir kumaş üzerinde akarcasına okunabilir hale getirmeyi başaran bir kelime ustası. Aynı başarı, Düş Parası’nın hiç yadırganmadan okunabilmesinde de kendini gösteriyor.