Yücel Kayıran, "Barış eşittir: #NecmiyeAlpay", Radikal Kitap, 9 Eylül 2016

Eleştiride, ‘Necmiye Alpay’dan önce’ ve ‘Necmiye Alpay’dan sonra’ biçiminde bir ayrımdan söz etmek gerekir. Bu ayrım, Necmiye Alpay’ın kurmaca eleştirisi ile dil eleştirisini birbirinden ayırmış olmasını dile getirir. Dili ustaca kullanmak, usta yazar olmanın ölçüsü gibiydi. Bugün kimse dil eleştirisini, kurmaca eleştirisi olarak yapmıyor. Ama Alpay’ın ayrımından önce, öyleydi. Siz de yapmıyor iseniz, iç içe bir durumda bulunan bu iki eleştiri biçimini, Necmiye Alpay birbirinden ayırdığı içindir. Alpay, dil eleştirisine, yazın eleştirisi karşısında bağımsız bir konum kazandırdı. Ayrımların da tarihi vardır; buluş ve keşiflerin tarihi olduğu gibi. Ayrımlar, gereksiz olanı gözden düşürür. Yanılmıyorsam, Victor Klemperer’in LTI - Bir Filoloğun Notları’nda geçiyordu. Klemperer, I. Dünya Savaşı’nda, ‘uçak bombası’ henüz keşfedilmeden önce, uçaklardan ‘demir ok’ atıldığından bahseder. Ayrımlardan sonra, keşif öncesi dönem neden unutulur? Ayrımları unutmamak ve referans görgüsüne sahip olmak, sadece yaratıcılığın bir meziyeti değil, aynı zamanda medeniyet bilinci ve duygusuyla da alakalıdır.

Alpay, dili sorun edinirken, teorik olanla değil, ama dil teorileriyle, bu teorilerin ilgili olduğu olgusal durum arasındaki uzlaşmaz durumları kendisine problem ediniyor.

Türkçe Sorunları Kılavuzu, atıl bir yazım kılavuzu değil, genellikle konuşma ediminde ve yazma etkinliği konuşma ediminin kendiliğinden bir sonucu olduğu durumlarda, yüz yüze geldiğimiz yazımsal sorunlar karşısında uyaran, ayrımlar yapan, fiili bir yazım kılavuzudur. Alpay’ın kılavuzu, yaygın yanlış telaffuzumuzda, sözgelimi “Ünüversite değil, üniversite” biçiminde bizi uyarır. Türkçe Sorunları Kılavuzu ile Dilimiz Dillerimiz’de ortaya çıkan bu bilinç biçimine, dilde yaşanagelen anarşi durumuna müdahale, diyeceğim.

"Anadil", doğuran dil

Alpay’ın, ayrımlarından biri de ‘anadil’ ile ‘anadili’ arasındaki farka ilişkindir. Ona göre ‘anadil’, dil, doğuran dil demektir. “Latince bir anadildir ve Fransızca, İspanyolca gibi dilleri doğurmuştur.” Anadili ise “Bireyin annesinden (ya da anne işlevi gören kişi/ler/den) edindiği (‘öğrendiği’ değil ‘edindiği’) dil” demektir. Bu durum ise dildeki şovenizm ile ilgilidir. Denilebilir ki şovenizm, dilde birbiriyle gerilimli ideolojik bir karşıtlık alanı yaratır. Mesela ‘milliyetçilik’ ifadesini sağcılar benimserken, ‘ulusalcılık’ ifadesini solcuların benimsemesi gibi. Alpay’a göre “Ortak adlandırma, konuşabilmenin, diyaloğun ve giderek barış dediğimiz şeyin temel taşlarından biridir.” Alpay’ın bu ayrımına, dilde, yani Türkçede yaşanagelen terör durumuna müdahale diyeceğim. Dildeki anarşi durumu, öğrenmedeki eksikliğinden kaynaklanırken, dildeki terör durumu, ideolojiden, şovenizmden kaynaklanmaktadır.

Alpay, bu ayrımları, Barış Eşittir adlı kitabında dile getirir. Bu kitabı, http://barisesittir.blogspot.com.tr/ linkinden okumak mümkün.

Alpay’ın şairliği de vardır. Barış Eşittir’de, ‘Germili Kanıt’ adlı bir şiiri de yer alıyor. Alpay, bu şiiri, 1984 yılında, Mamak Cezaevi’nde yazmış. “Yalçın Küçük, bu şiiri görünce, alıp, Toplumsal Kurtuluş dergisinde yayınlamıştı” diyor Alpay. Şu dizeler, bu şiirin ana gövdesi hakkında fikir vermektedir: “Yüz yıl var aşılanmış kayısılar/ Mustafa emmi gibi (doğuşunda Digran)/ sağlıklı ve saygındılar/ Küçük Digran, kaç küçük Digran, boğazlanmaktan/ kaçırıldı Türk anneler tarafından/ köylüler bilir/ gizli erdem, sır, suç ortaklığı/ kesildi büyükler/ kan aktı koca dere.”

Bu şiirin, final bölümü ise şöyledir: “Gelsin bağ bozumu, aşılsın çitler/ birlikte ağlanacak kan akan derelere/ bir ad konulacak birlikte ölmelere/ eski ve yeni/ haramilere.”