On altıncı yüzyılın sonları. İtalya'nın bir dağ köyünde herkesin Menocchio dediği bir değirmenci yaşar. Latincesi kıt olan bu yoksul köylü koskoca Engizisyon'a meydan okur. Eline geçen, halk diline çevrilmiş, içlerinde Kuran'ın da bulunduğu bütün kitapları okuyan Menocchio, o karanlık çağda kendi evren kuramını yaratır. Ona kalırsa dünya, kaostan, bozulan peynirde oluşan kurtlar gibi türemiştir. Tanrı, gücünü herkese; "Yahudiler'e, Türkler'e, Hıristiyanlar'a ve hatta sapkınlara" eşit olarak vermiş, kimseyi kayırmamıştır. İsa'ya gelince, o da sıradan, yoksul bir köylüdür. Cehennem de araf da papaz ve keşişlerin halkı soymak için uydurdukları şeylerdir.

Engizisyon karşısında bir türlü geri çekilmeyi bilmeyen bu bilgiye susamış köylü, bütün din iktidarını karşısına alır. Yargıçlarına, "beni ölüme yollarken siz benden çok korkuyor olabilirsiniz," diyen ve inançlarını inkâr etmediği için diri diri yakılan matematikçi filozof Giordano Bruno ile aynı dönemde Engizisyon tarafından ölüme mahkûm edilir.

Ginzburg, halk kültürünün iktidar karşısındaki konumunu incelerken, günümüze kalan belgeler ve Engizisyon kayıtlarından yola çıkarak tarihi yeniden yazıyor. Peynir ve Kurtlar, bir detektif romanı gibi okunan, kışkırtıcı bir kitap...

Önsöz, s. 7-20

Geçmişte tarihçiler yalnızca "kralların büyük işleriyle" ilgilenmekle suçlanabilirlerdi, ama günümüzde bu artık doğru değil. Artık tarihçiler, gittikçe daha yoğun bir biçimde, seleflerinin es geçtikleri, bir kenara attıkları ya da yalnızca bilmezlikten geldikleri şeylere dönüyorlar. Brecht'in "okumuş işçisi" daha o zamanlar bile "Yedi kapılı Thebai'yi kim inşa etti?" diye soruyordu. Kaynaklar, bu isimsiz duvarcılar konusunda bize hiçbir bilgi vermiyor, ama soru bütün anlamını koruyor.

Bu tarz bir araştırmada karşımıza çıkan tek olmasa da en büyük engel, geçmişteki tabi sınıfların davranış ve tutumları konusunda kesin bulguların çok seyrek oluşudur. Ama bunun istisnaları da vardır. Bu kitap hemen hemen tümüyle karanlıkta geçen bir hayattan sonra Engizisyon'un, Kutsal Makam'ın(1) emriyle yakılarak idam edilen Menocchio takma adlı, Friulili değirmenci Domenico Scandella'nın hikâyesini anlatıyor. On beş yıl arayla hakkında açılan iki davanın kayıtları, düşüncelerinin ve duygularının, hayallerinin ve isteklerinin zengin bir tablosunu sunuyor. Başka belgeler de ekonomik faaliyetleri ve çocuklarının hayatları konusunda bilgi veriyor. Elimizde kendi eliyle yazdığı birkaç sayfa ve okuduklarının kısmi bir listesi (o, gerçekten de bir okuryazardı) bile var. Menocchio hakkında daha çok şey bilmek isterdik, ama bildiklerimiz genel olarak "tabi sınıfların kültürü" ya da, hatta "ha...

Devamını görmek için bkz.

Sibel Özbudun, "'Sıradan' bir devrimci: Menocchio", Virgül, Sayı 7, Nisan 1998

Belleğimiz sıradan insanlara karşı neden bu denli acımasız? Kopernikci evren kuramının ateşli savunucusu, skolastisizmin gözükara düşmanı Giordano Bruno'nun Engizisyon'ca yakıldığını, ya da Galileo Galilei'nin Kilise tarafından yargılanarak düşündüklerinin tersini ilan etmeye zorlandığını handiyse ilkokul çocukları bilir de, "ateist" olduğu gerekçesiyle 1599'da bizzat Papa VIII. Clement'in isteğiyle kazığa oturtularak öldürülen Montereale'li yoksul değirmenci Domenico Scandella'nın ya da hemşehrileri arasındaki adıyla Menocchio'nun adı neden unutulup gitmiştir?

Sorunun yanıtı galiba içinde gizli: Menocchio "sıradan" biriydi. Bizlerse tarihi "seçerek" yeniden-kurguluyoruz. Parlak başarıların, "çağına damgasını vuran" kişiliklerin, (Oysa çağın, üzerine damga vurulduğundan genellikle haberi olmuyor; belirli bir dünya görüşünü içselleştirmiş, bundan kalkınan tarihçiler, kuramcılar, ideologlar, geriye yansıttıkları projektörleriyle çağa damga vurulduğunu ve bu damgayı "kim"lerin vurduğunu bizlere belletiyorlar.), büyük savaşçıların, usta "devlet adamları"nın, ünlü düşün ve sanat insanlarının, başat siyaset, felsefe, bilim, sanat akımlarının tarihini yazıyor, okuyor, öğreniyoruz. Bu nedenle de, yazılı belgelerden okumaya başladığımız andan itibaren "seçkin"ler, "önder"ler (Hammurabi, Pericles, Platon, Caesar, Xerxes, Aziz Augustinus, Harun el Reşid, Papa Innocent, Christoph Colomb, G...

Devamını görmek için bkz.

Kahraman Çayırlı, "Bir değirmencinin tarihi: 'Peynir ve Kurtlar'", Taraf Gazetesi, 10 Mayıs 2016

Peynir ve Kurtlar, bir mikro tarih kitabı. On altıncı asrın sonlarındayız. İtalya'nın bir dağ köyünde herkesin Menocchio dediği bir değirmencinin hayatını okuyoruz. Peyderpey bir din sosyolojisi ve felsefesi kazısına dönüşen kitap, Menocchio’nun mahkeme kayıtlarından, okuduğu kitaplardan iz sürüyor. Tahta Gözler'ini [2009] de sevdiğimiz Carlo Ginzburg, reform, kilise, dini kurumlar, Engizisyon mahkemeleri derken dönemin derinlikli bir bilançosunu da çıkarıyor. “Peynir ve Kurtlar”ı çok keyifle okudum, hatta bayağıdır en çok keyif alarak okuduğum kitap. Farklı bir tarih kitabı. Değirmencinin söylemlerini tekrar tekrar analiz ediyor Ginzburg.

"Şeyleri olduğu gibi görmemize olanak sağlayan mesafe tam olarak ne kadardır?" Ginzburg, Tahta Gözler'de bu soru ile birbirine bağladığı dokuz denemede mesafe kavramının peşine düşüyordu. Ki filolojiden popüler kültüre, etikten felsefeye öyle detaylar ve örneklerle ilerliyordu ki, kitabı elinizden bırakamıyordunuz. Peynir ve Kurtlar'da ise Latincesi kıt, fakir bir köylünün Engizisyon’a meydan okumasından nerelere varıyor Ginzburg. Simsiyah bir atmosferde, kendi güneşli evrenini kitaplarla üreten Menocchio, peynirden ve kurtlardan farklı bir teori yaratıyor.

Başka tarih anlatıları…

Carlo Ginzburg, California Üniversitesi'nde İtalyan Rönesansı...

Devamını görmek için bkz.