Gökhan Kodalak, "Yeraltı Mimarlık Kuramı, Yıkarak Yapmak ve Uğur Tanyeli", Manifold, 2 Mayıs 2017

Uğur Tanyeli yeni çıkan Yıkarak Yapmak: Anarşist Bir Mimarlık Kuramı İçin Altlık adlı kitabında, daha önce yapmadığı bir şeyi yapıyor; bunca yıllık külliyatında ilk kez mimarlık kuramını başlığa taşıyor. Oysaki kitap, geleneksel ayrımlarla konuşmak istersek, bir mimarlık tarihi, hatta bir mimarlık eleştirisi kitabı olarak adlandırılmalı. Belli ki Tanyeli bu geleneksel ayrımlarla konuşmak istemiyor. Mimarlığı pratik, kuram, tarih, eleştiri diye fanuslara kapatmak yerine, mimarlığın tüm düşünme ve eyleme kapasitelerini çaprazlamasına kesen yeni bir mimari yaklaşım içinden konuşmak istiyor. Kitabın başlığında bahsi geçen mimarlık kuramı, bu anlamda, mimarlık düşüncesine dair bir alt disiplinin sınırlarını belirlemeyi değil, mimarlığı sınırötesi düşünsel güzergâhlarda yolculuğa çıkarmayı vadediyor.

I.

Peki ama nasıl çaprazlanıyor mimarlık, nasıl kuruluyor bu sınırötesi ilişkiler? Tanyeli, öncelikle, mimarlığın zamanla ilişkisini çaprazlamakla işe koyuluyor. Ele aldığı her konuyu, bir yandan tarihyazımsal bir hassasiyetle, kendi tarihsel bağlamındaki ilişki örüntüleri içerisinden okuyor; fakat diğer yandan, bu konuları bağlamötesi sıçrayışlarla, asırlar arasında çizdiği zikzaklarla birbirine dokuyor. Bu rastlantısal bir metodolojik tercih değil Tanyeli için, çünkü mimarlığın kendisi zaten zamanötesi etkileşimlerden oluşuyor: “Tüm çağların mimarlıkları kent ölçeğinde ve her bir yapı özelinde karmakarışık bir zamanötesi bütün oluştururlar.” Tanyeli’ye göre, bu çoğul tarihsellik dolayısıyla, Verona kentinde, “19. yüzyıldan eski gibi görünmeyen bir konutun kimi alt kat pencerelerinin 13-14. yüzyıl Gotik izlerini taşıması, üst katta 16. yüzyıl sonu Rönesans söve ayrıntılarına rastlanması kimseyi şaşırtmaz.” (s. 215) Tanyeli de bu sayede birbirlerini ayıran yüzyıllara rağmen, Vitruvius, Durand ve Koolhaas’tan —kendi tikel koşullarını dikkate almak, fakat aynı anda zamanötesi düşünsel kesişimlerini açığa çıkarmak şartıyla— bir arada bahsedebiliyor. Zamanı tekyönlü okumak yerine, çokyönlü okumak konusunda ısrar eden bir yaklaşım bu. Yapılı çevrenin ve hayatın karmaşıklığını tek bir bağlama indirgemek yerine, bu karmaşıklıkla yüzleşen, bu karmaşıklığı kendi imbiğinden geçirip kuramsal örüntüsü içine damıtan bir yaklaşım.*

Yazının tamamını okumak için:https://manifold.press/yeralti-mimarlik-kurami-yikarak-yapmak-ve-ugur-tanyeli adresini ziyaret edebilirsiniz.