Edebiyat eleştirisi alanında devrim yaratan ve kısa zamanda klasikleşen Kurmacanın Retoriği'nde Wayne Booth, her şeyden önce bir edebiyat eserinin gücünü ve etkisini nelere borçlu olduğunu ele alıyor. Bir hikâye ya da romanı "iyi" kılan genel kural ve niteliklerden bahsedilebilir mi? Booth bu tür genellemelerin kurmaca gibi ele avuca sığmaz bir yazın türünü kısıtlayacağı ve kısırlaştıracağı görüşünde. Sözgelimi çoğu edebiyat eleştirmeninin metinde yazar müdahalesini ve yönlendirmesini kınadığını belirten Booth, bu "kuralı" açıkça ihlal eden pek çok başarılı esere dikkat çekiyor. Dahası, diyor Booth, bir anlatı yazarın yönlendirmesinden ne kadar azade olabilir ki? Neticede yazarın her seçimi bir nevi yönlendirme değil midir? Ve bu bağlamda, her anlatı bir tür retorik değil midir?

Peki anlatı perdesinin arkasından gölgesini gördüğümüz yazar kimdir? Her kurmaca eserin bir "gerçek" yani etten kemikten yazarı, bir de "zımni" yani ima edilen yazarı olduğunu söyleyen Booth, bu ikisini birbirine karıştırmaması ve hikâye ya da romanın anlatıcısından ayrı tutması konusunda okuru uyarıyor. Kitapta edebiyat eleştirisi terminolojisine artık yerleşmiş olan bu tür incelikli ayrımların yanı sıra, anlatıda (kasıtlı ya da kasıtsız) muğlaklık, ironi, mesafe gibi konulara ve edebiyat-ahlak ilişkisi gibi meselelere de yer veriliyor.

İşin en güzel yanı, Booth kurmacaya ilişkin bu kapsamlı incelemesini soyut kavramlarla değil, Homeros'tan Boccaccio ve Shakespeare'e, Laurence Sterne'den Jane Austen ve Henry James'e, Proust'tan Joyce ve Beckett'a pek çok yazarın eserlerinden örneklerle sunarak okuru keyifli ve ilginç bir edebiyat yolculuğuna çıkarıyor.

İlk Baskıya Önsöz, s. 9-11.

Kurmacanın retoriği üzerine yazarken didaktik kurmacaya, yani propaganda ya da talimat için kullanılan kurmacaya pek ilgi göstermedim. Benim konum didaktik olmayan, okurlarla iletişim kurma sanatı olarak görülen kurmacanın tekniği – bilinçli ya da bilinçsiz olarak kurmaca dünyasını okura empoze etmeye çalışan epik, roman ya da öykü yazarının kullanabileceği retorik vasıtalarıyla ilgileniyorum. Bu anlamdaki retoriğin gündeme getirdiği problemler Gulliver'in Seyahatleri, Çarmıh Yolcusu ve 1984 gibi didaktik eserlerde de görülmekle beraber, Tom Jones, Middlemarch ve Ağustos Işığı gibi didaktik olmayan eserlerde daha berraktır. Retoriğe başvurularla dolu bir sanatı estetik zeminde savunmanın bir yolu var mıdır? Flaubert'in olayların akışına dalıp Emma'yı, "onu böylesine kızdıran şeyin ta kendisine şimdi teslim olmaya heveslendiğinin farkında değildi" ve "kendi kendisini fuhuşa ittiğinden haberi bile yoktu" gib...

Devamını görmek için bkz.

Irmak Zileli, “Kurmaca üzerine bir başucu kitabı”, Remzi Kitap Gazetesi, Mayıs 2012

Okur, yazar ya da eleştirmen, bir edebiyat eserine hangi gözle bakıyor olursanız olun ufkunuzu açacak bir kitap Kurmacanın Retoriği. Ne tuhaftır ki birinci baskısının üzerinden 51, ikinci baskısının üzerindense 29 yıl geçtikten sonra ancak kazandırılmış Türkçeye. Wayne C. Booth’un, cüssesiyle insanı ürkütse de, işi yokuşa sürmeyen anlatımıyla benzerlerinden ayrılan bu çalışması başucu kitabı niteliğinde. Bu tür eleştiri ve kuram kitaplarında sıkça karşılaştığımız “anlaşılmazlık” sorunu Kurmacanın Retoriği için tümüyle geçersiz. Kuşkusuz herkesin bir “ağrı eşiği” vardır. Bir metnin anlaşılırlık düzeyiyle ilgili değerlendirme, kişinin alışkın olduğu okuma biçimine, aşina olduğu kavramlara göre değişir. Yine de Kurmacanın Retoriği için şunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim ki, belli bir oranda edebiyatla ilgili, kurmaca üzerine okumayı seve...

Devamını görmek için bkz.

Fikri Sabit, “Sevilmek isteyen bir hikâye ile karşılaşan hikâye-sever”, Sabitfikir, Mayıs 2012

Kitap, eleştiri denen şeyin bize dayatıldığı gibi, asla bilimsel bir şey olamayacağını anladığımızda içimizi saran hüsran duygusunun yersizliğini vurguluyor.

Hem yazarla hem de hikâyeyle okur arasındaki o netameli, belki de hiç olmayan bölgede inatla duran; kimi zaman eleştirdiği kimi zaman da eleştirmediği, eleştiremediği için hiç sevilmeyen; yine de mumla aranan eleştirmen... İster istemez zihnimizde sevimsiz bir yer etmiş bu kişi, için için biliriz ki edebiyat denen dünyanın en oyuncu karakteridir.

Doymak bilmez bir hikâye düşkünü, iflah olmaz bir şekilde yazardan rol çalmakta ustalaşmış, kitap aşıran bir öğrenci gibi kayırılabilecek bir tür hikâye hırsızıdır… Aslında ne eleştiriye ne de eleştirmenin karakterine dair bir yorumda bulunan ünlü mü ünlü edebiyat eleştirmeni Wayne C. Booth düşündürüyor bana bunları.

Nasıl düşündürmesin, tuğla kıvamındaki hani...

Devamını görmek için bkz.

Ayşe Duygu Yavuz, “Edebiyat Eleştirisinde Yeni Bir Rehber: Kurmacanın Retoriği”, Kanat Dergisi, Bahar 2012

2012 yılının bahar aylarını karşılarken kitapçıların “Edebiyat ve Eleştiri” raflarında okuruyla buluşmayı bekleyen kitaplardan biri de Kurmacanın Retoriği oldu. 2005 yılında kaybettiğimiz, özellikle Amerika’da dergi editörlüğüyle ön plana çıkmış olan İngiliz edebiyatı profesörü Wayne C. Booth’un bu çalışması, The Rhetoric of Fiction adıyla ilk kez 1961’de Chicago Üniversitesi Yayınları’ndan çıktı. Kitap, 1983’te editörün isteğiyle ikinci baskısını yaptı. Yazarın nihai fikirlerini ortaya koyması bakımından önem taşıyan ve Türkçe çevirisinde dikkate alınan ikinci baskı, Booth’un çeşitli saptamalarını genişleterek sunduğu “Sonsöz” bölümünü de barındırıyor.

Edebiyat araştırmacıları ve meraklılarına “Sanatsal Saflık ve Kurmacanın Retoriği”, “Kurmacada Yazarın Sesi”, “Gayrişahsi Anlatı” başlıkları üzerinden geniş bir külliyatın k...

Devamını görmek için bkz.