Ülkesindeki askeri darbe döneminde en etkili muhalifler arasında yer alan, Arjantin'in önde gelen edebiyat ve kültür eleştirmeni Beatriz Sarlo, Geçmiş Zaman'da devlet terörü karşısında öznel anlatının sınırlarını araştırıyor.

Bir bireyin, bir toplumun, bir ulusun bütünlüğünün "hatırlama"ya –yani kendisine ve başkalarına ait olguları kaydetme, koruma, yansıtma yeteneğine– bağlı olduğunu kabul edersek, geçmişin bugün üzerinde sürekli etkide bulunacağını da görürüz. Dünyanın her yerinde devlet terörü büyük yıkımlara neden olmuştur: kaçırılan ve yok edilen kişiler, zorunlu sürgünler, işkence ve siyasal kovuşturmalar... Tarafsızlık iddiasında bulunmadan, acıları çoğaltmadan, kısaca kendimizi kandırmadan, toplumsal belleği nasıl oluşturabiliriz?

Demokrasinin yeniden inşası için kurbanların söz sahibi olup devletin çektirdiği acılara tanıklık etmeleri, hikâyelerinin kanıt işlevi görmesi önemlidir. Ancak "bellek endüstrisi"nin girdabına kapılmamak da bir o kadar önemlidir.

Beatriz Sarlo bir yandan Arjantin örneğinden hareketle gerçeğin kanıtı olarak kişisel deneyimin değerini incelerken bir yandan da zulümlerle ilgili bilgi ve belgelere doymuş bir dönemde, kültürün bekası için kuramın ve düşüncenin değerini savunuyor. "Anlamak hatırlamaktan daha önemlidir," diye uyarıyor, Sontag'a atıfta bulunarak "her ne kadar anlamak için mutlaka hatırlamak gerekse de."

Geçmiş Zaman, s. 9-19.

Geçmiş, her zaman tartışmalıdır. Geçmişe gönderme yapma yetkisini bellek ve tarih aralarında paylaşamazlar. Çünkü tarih anılara her zaman güvenemez, bellekse hatırlama haklarını (yaşam, adalet, öznellik hakları) merkeze almayan bir yeniden inşadan kuşku duyar. Geçmiş üzerine bu iki bakış açısı arasında kolay bir anlaşma sağlanabileceğini düşünmek iyimser bir istek, hatta bir klişedir.

Geçmiş, kamusal ya da özel kararların ötesinde, adalet ve sorumlulukların ötesinde, kolay kolay baş edilemez bir şey içerir. Bu şey, her neyse, psikoloji, entelektüel ya da ahlaki patoloji tarafından bastırılabilir yalnızca, ama hep oradadır, uzak ve yakındır; en beklenmedik anlarda boy gösteren bir anı, hatırlanamayan ya da hatırlamak istenmeyen bir olayı sarmalayan sinsi bir bulut gibi bugünün peşini bırakmaz. Karar vererek ya da aklımızı kullanarak geçmişten vazgeçemeyiz; sadece iradeyle geçmişi hatırlamak da mümkün değildir. Geçmişin geri dönüşü her zaman...

Devamını görmek için bkz.

Eray Çaylı, “Tanıklığı sorgulamak”, Agos Kitap/Kirk, Nisan 2012

Sivas Katliamı’nın firardaki beş sanığıyla ilgili davanın zamanaşımına uğramak üzere olduğu günler. Mehmet Ali Birand 32. Gün programında meseleyi iki konuğuyla tartışıyor. Biri, Pir Sultan Abdal Kültür Derneği kurucularından ve katliamdan sağ kurtulanlardan Ali Balkız. Diğeriyse olayın yaşandığı dönemin Sivas Belediye Başkanı Temel Karamollaoğlu. Ekrana büyük harflerle yansıyan alt başlık “Sivas Katliamı: Biri içeriden, biri dışarıdan iki tanık anlatıyor.”

Sivas Katliamı gibi olayları da içine aldığı varsayılan ve son yıllarda “Türkiye’nin karanlık dönemi” olarak adlandırılagelen bir dönem var. Ana akım medyadaki temsiline bakılırsa tam olarak ne zaman başlayıp ne zaman bittiği ve hatta kimler tarafından yönetildiği bile belli olmayan bir dönem bu. Söz konusu dönem ancak bu ‘ele avuca gelmez’ ve ‘sırrına erişilemez’ haliyle tartışma programlarına ve televizyon belgesellerine konu oluyor. Söz...

Devamını görmek için bkz.

Ali Bulunmaz, “Unutmak bir kara delik”, Cumhuriyet Kitap Eki, 23 Şubat 2012

“Geçmiş”in ne kadar netameli bir konu olduğu ortada. İş, toplumsal bellek oluşturma aşamasına gelince çok daha çatallı yollar bizi bekliyor. Unutma ve hatırlama arasında git geller yaşayan insanın, hafızasından silmeye uğraştığı veya hatırlamamak adına çırpındığı bir dolu hikâye, olay ve kişi var.

“Tarafsızlık” ve trajedileri ıslatıp ıslatıp sunma merakına girişmeden; Beatriz Sarlo'nun deyişiyle “bellek endüstrisi”nin çekimine kapılmadan toplumsal bellek kurulabilir mi? Kurulursa nasıl başarılır? Sarlo'nun Geçmiş Zaman kitabını sürükleyen temel sorular bunlar.

“Bir daha asla!”

Sarlo'nun toplumsal bellek tartışmasına ya da bunun yaratılmasına dönük çabaya girişmesi boşuna değil. Latin Amerika'nın en önemli edebiyat ve kültür eleştirmenlerinden Sarlo, ülkesi Arjantin'in yakın geçmişindeki kanlı ve kayıp günlerin çetelesini tutup hesap sormaya...

Devamını görmek için bkz.