“Çocukluktan yetişkinliğe, beşerlikten insan olmaya doğru evrilmek için, ölüm fikriyle yüzleşmek ve varlık zeminindeki bu bilinmezliği kabul etmek gerekir. Tasavvuf düşüncesindeki ‘ölmeden önce ölmek’ ilkesi, bu imkânı işaret eder. Ölmeden önce ölmek, ölümlülük ilkesinin eninde sonunda elimizden alacağı, mülkiyetimizde olmayan şeyler hakkındaki mülkiyet iddiamızdan vazgeçmektir. Bu ilke bizi iradesiz ve amaçsız bir yaşama götürmez. Aksine, içinde yaşadığımız an içinde neyin korunmaya, neyin bırakılmaya uygun ve değerli olduğunu ayırt etme imkânını getirir. Ömrü bitmiş olanı teslim edip, şimdi geleni kabul etmenin yolunu açar.”

Fidan Terzioğlu “İnsanı insan yapan nedir?” sorusunun peşinde, sinema tarihinde derin iz bırakmış yedi önemli yapay zekâ filmine tasavvufun gözüyle bakarak bizi bir yolculuğa çağırıyor: Bilmediğimiz, arzuladığımız, istemediğimiz ötekilikleri görebilmek, izleyebilmek ve dönüştürebilmek için. Hayatın kaynağının bilmediğimizi dahi bilmediğimiz veçhelerinde olduğunu fark etmek için.

İnsanın kendisi ile öteki arasında kurduğu ilişkiler hakkında bu kitap. Öteki yabancıdır, dışarıdakidir, bizden olmayandır; bilinmeyen, tanımlanamaz ve denetlenemez olandır. Bilinmezliğin içerdiği bilgi ve deneyim için, bildiğimiz sınırların genişlemesi için ve bu sınırlardan özgürleşmek için süregiden bir arzu duyarız. Bu keşif arzusu ve merak gelişmemizi, yeni bilgilere ve kavrayışlara açılmamızı sağlayan en önemli itkimizdir. İçinden çıkılması güç görünen bir ilişkiler kavşağında yeni açılımlar bulmak, yeni cümlelerle konuşmak, yeni fikirler oluşturmak ve bu fikirleri dayanışma içinde eyleme dönüştürebilmek için.

Başlarken, s. 11-12

“Ete kemiğe büründüm, Yûnus diye göründüm.”

Bir tasavvuf dervişinin 13. yüzyılda söylediği bir dize olduğunu bilmeseydik, bir bilimkurgu filmine yerleşebilirdi bu cümle. İnsanın ne olduğuna dair hiçbir şey bilmediğimizi hissettiren, bu bilgiyi içimize işleten bir dize. Bilimkurguyla ilişkisi ne?

İnsanın ne olduğu ve ne olabileceği meselesi, bilimkurgunun da can damarı gibi. Mary Shelley’nin 1818 tarihli bilimkurgu klasiği Frankenstein ya da Modern Prometheus, insanı insan yapanın ne olduğu sorusunu kalbine yerleştirmişti. İnsanın bir insan yaratmaya çalışmasının sonuçlarını kurgularken, bilgiye ve güce ilişkin tüm önyargılarımızı eleştiren bir bakış açısı getirmişti. Bilimkurgunun derinliklerine daldıkça, bu geleneğin eleştirel düşünceyle paralel bir gelişim izlediğini görebiliriz. Gilles Deleuze, felsefi metinlerin bilimkurgu metinlerine benzediğini söyler. Bu açıdan bakınca felsefi metin de, tıpkı bilimkurgu metni gibi kavramlar arasında ilişkiler kurar, bildiklerimizin ötesine uzanan yeni bir kurgu oluşturur. Nereden geliyoruz? Nereye gidebiliriz? Neyi biliyoruz? Neyi bilebiliriz? Şimdi burada kimiz ve neye dönüşebiliriz? Bilimkurgu en derindeki sorularımızı harekete geçirir. Bildiğimiz ama bildiğimizi henüz bilmediğimiz kavramları önümüze getirir. Bildiğimizi zannettiğimiz gerçeklikleri sorgular. Bildiğimizden emin olduklarımızı dönüştürür. Bilmediğimizi bildiklerimizi açığa çıkarır. Bilmediğimiz ve belki ...

Devamını görmek için bkz.

Burak Göral, "Ve insan neden yapay zekâyı yarattı?", Hürriyet Kitap Sanat Eki, 7 Temmuz 2023

Akademisyen-yazar Fidan Terzioğlu İnsanı İnsan Yapan Nedir adlı çalışmasında dünya gündeminde kendine giderek daha çok yer açan ‘yapay zekâ’ kavramını sinemadaki kült temsilleri üzerinden ve tasavvuf gözüyle değerlendiriyor. ‘Öteki’ye ve ‘bilinmeyen’e dair tespitlerinin cazibesi bir yana, sinemaya ilgi duyanların iki kat keyif alarak okuyacağı bir kitap...

Günümüzün popüler kavramlarından yapay zekâyı anlatan ya da içinde yapay zekâ teknolojisini barındıran her hikâye, bir insanlık eleştirisi ve araştırmasıdır aynı zamanda. Çünkü insanın eksikliğini bildiği, yetişemediği, eremediği ama mutlaka ulaşmak istediği özlemlerinden ve isteklerinden ortaya çıktı ‘yapay zekâ’. Bu yolda ulaşılan her durak ilgi çekici birçok farklı hikâyeye davetiye çıkardı ve çıkarıyor. Konu giderek aşılması pek de kolay olmayan paradoksları da tartışmaya açıyor. Giderek o en temel sorulardan biriyle bizi yüzleştiriyor: “İnsanı insan yapan şey nedir?”

Sinemadan çok önce bilimkurgu edebiyatında çıkar bu temel soru karşımıza. Philip K. Dick’in hikâyelerinde mesela... Hatta Arthur C. Clarke’ın meşhur romanı ‘2001: Bir Uzay Macerası’nda...

Sinemanın bu konuya ilgisiz kalması mümkün değildi elbette. Akademisyen-yazar Fidan Terzioğlu da ilgisiz kalmamış ve özellikle sinemada oldukça popüler olan bu meseleyi daha farklı bir açıyla, tasavvuf gözüyle değerlendirip bu...

Devamını görmek için bkz.

Hazal Gülel , “İnsanı İnsan Yapan Nedir?”, Felsefelogos, sayı: 82

Beş ana bölümden oluşan ve disiplinlerarası niteliğe sahip olan İnsanı İnsan Yapan Nedir?: Yapay Zekâ Filmlerine Tasavvuf Gözüyle Bakmak kitabının ilk bölümünde “Bilimkurgu Neler Anlatır?” sorusuna yanıt aranmakta ve bilimkurgunun, teknolojik yeniliklerin ortaya koyduğu değişim ve dönüşümü ve bu dönüşümlerin yaşattığı deneyimleri konu edinen bir keşif alanı olduğu vurgulanmaktadır. Bununla beraber ilk bilimkurgu filmi Aya Seyahat ile başlayarak Metropolis, Frankenstein, Matrix gibi önemli filmlerden ilhamla endüstriyel kapitalizm, II. Dünya Savaşı gibi kırılma noktalarıyla bilimkurgunun tarihsel gelişimi aktarılmaktadır. Aynı zamanda yazar mevcut filmlerin daha önceden Marksist, feminist, posthümanist eksenlerde incelendiğine dikkat çekmekte; bu düşünce ve görüşler ışığında önemli eleştiriler üretildiğini vurgulamakta ve bu eleştirilerin yetersiz olduğunu savunmaktadır. Yazara göre bu görüşler kendilerini doğrulayan tespitler üretmektedirler. Bu nedenle yazar, sözünü ettiğimiz filmleri, bizleri tutsak kılan sabit fikirlere dayanmaksızın nasıl izleyebiliriz sorusunu sormakta ve kitaptaki asıl hedefin bu sorunun muhtemel cevaplarını keşfetmek olduğunu aktarmaktadır. Kitabın kelime haritasına baktığımızda yazarın keşif teşebbüsü kitaba karakterini kazandıran önemli bir detay olarak ortaya çıkmaktadır. Kitap boyunca “insan olma sürecinin keşfi”, “insanın bilişsel ve etik imkanlarına...

Devamını görmek için bkz.