Bitki ve hayvanların bilimsel isimleri çoğumuza anlaşılmaz gelir; bu Latince terimlerin ancak, tozlu odalarda büyüteçlerle acayip numuneleri inceleyen taksonomistler için ilgi çekici olabileceğini düşünürüz genelde. Evrimsel ekolog Stephen B. Heard ise bize bu önyargının ne kadar yanlış olduğunu, bilimsel isimlerin ardında ne kadar ilginç hikâyelerin yatabildiğini gösteriyor.

İsveçli botanikçi Carl Linnaeus’ın icadı olan isimlendirme sistemi sayesinde, bilimsel isimlerin (özellikle de belli kişilere gönderme yapan “eponim” isimlerin) biliminsanlarının kişiliklerine açılan bir pencere haline geldiğini belirten Heard şöyle diyor: “Eponim isimlerin açtığı pencereden baktığımızda, insanlığın en iyi ve en kötü yanlarını görürüz. Bilimin, içinde çokça kişilik ve tarih barındıran bütünüyle insani bir faaliyet olduğunu ve isimlendirilen tür, ona ismini veren kişi ve isimlendirmeyi yapan biliminsanı arasındaki şaşırtıcı bağlantılarla şekillendirildiğini anlarız.”

Bu isimlerin gönderme yaptığı kişiler arasında kimler yok ki: Charles Darwin ve Alexander von Humboldt gibi meşhur biliminsanları; Maria Sibylla Merian gibi, daha az bilinen ama bitki ve hayvan bilimine büyük katkısı olmuş insanlar; David Bowie, Beyoncé ve Frank Zappa gibi müzisyenler; Harry Potter ve Yüzüklerin Efendisi gibi fantastik romanların ve diğer edebi türlerden eserlerin kahramanları; hatta (ne yazık ki) Hitler gibi diktatörler – ve daha niceleri.

Aşktan nefrete, hayranlık ve minnetten horgörü ve intikama birçok insani duyguyu barındıran hikâyelerle örülü olan ve bilim pratiğinin güzel yanlarına olduğu kadar kimi eksiklerine de dikkat çeken bu kitabı bütün bilimseverlere tavsiye ediyoruz.

Önsöz, s. 9-13

Bizi insan yapan şeylerden biri, çevremizdeki dünyaya duyduğumuz meraktır. Bu merak sayesindedir ki biliminsanları, gezegenimizi paylaştığımız milyonlarca diğer türü keşfetmeye, tanımlamaya ve isimlendirmeye çalışır. Bazen yeni keşfedilmiş bir türe verilen bir isim toplumun dikkatini çeker. Bunun nedeni bazen yeni türün belirli bir insanın ismini almış olmasıdır; bu kişi ister hayatta veya ölmüş, ister gerçek veya hayali, ister hayranlık veya nefret uyandıran biri olsun. Bunun gibi eponim isimlere örnek olarak, ismini Charles Darwin’den alan kaya midyesi (Regioscalpellum darwini), David Bowie’den alan örümcek (Heteropoda davidbowie), SüngerBob KareŞort’tan alan mantar (Spongiforma squarepantsii) ve George W. Bush’tan alan kınkanatlı böcek (Agathidium bushi) verilebilir. Bu ve benzeri isimlendirmeler, türü isimlendiren biliminsanını, ismi taşıyan türü ve ismin atıfta bulunduğu kişiyi birbirine bağlar.

Ayrı...

Devamını görmek için bkz.

Batuhan Sarıcan, "Bir canlı türü keşfetseydiniz adına ne koyardınız?", gastroeko.com, 30 Temmuz 2022

Bugüne kadar tanımlanmış ve isimlendirilmiş yaklaşık 1,5 milyon canlı türü var. Bilim insanları, asıl sayının 3 milyon ila 100 milyon arasında değişebileceğini düşünüyor. Bu rakamlar da bizi, geçtiğimiz yıl kaybettiğimiz ve e-postayla da olsa tanışma şansına sahip olduğum biyolog Edward O. Wilson’ın bir hesaplamasına götürüyor.

1980’lerde konuyla ilgili bir tahminde bulunan Wilson, eğer keşfedilmeyi bekleyen 10 milyon tür varsa Dünya’nın biyoçeşitlilik envanterinin tamamlanması için 25.000 taksonomistin tam zamanlı çalışması gerektiğini dile getirmişti. (s.190) Tabii taksonomiyle (biyolojik sınıflandırma bilimiyle) uğraşan bu kadar insan maalesef yok.

Ancak geçmişten bugüne birçok gönüllü amatör veya bilim insanı, canlarını dişlerine takarak, hatta kimi zaman hayatlarını da tehlikeye atarak yeni türleri bulmaya çalışıyor. Aslında bulmak da yetmiyor....

Devamını görmek için bkz.