Bilinç nedir ve nerededir? Beynin içine baktığımızda bilince benzer bir şey göremiyoruz, buna rağmen egemen görüş bilincin “kafamızın içinde” olduğu yönünde. Hatta bütün gerçekliğin beyinde olduğunu, dış dünyanın bir yanılsama olduğunu savunanlar da var.

Filozof ve robotik mühendisi Riccardo Manzotti ise bu egemen “içselci” görüşün insanları ayrıcalıklı bir konuma yerleştirerek doğanın geri kalanından ayırdığını ve dünyaya yabancılaştırdığını öne sürüyor. Ona göre bilinç ya da bilinçli deneyim kafamızın içinde, dünyadan bağımsız bir şekilde “beliriveren” özel ve gizemli bir fenomenden ziyade, doğal, fiziksel dünyanın bir parçası, hatta onun ta kendisi. Bir elma gördüğümde, diyor Manzotti, ben o elmanın ta kendisiyim.

Bu diyaloglarda, roman ve denemelerinden tanıdığımız Tim Parks, Riccardo Manzotti ile bilince dair bu sıradışı teorisinin detayları hakkında konuşuyor. Parks’ın yerinde yorumları ve isabetli sorularıyla hem esprili hem de “zorlu” geçen bu sohbeti, düşündürücü soruları rahatlatıcı cevaplara yeğleyen açık zihinli okurlarımızın keyifle okuyacağını umuyoruz.

Dondurma Sorunu, s. 37-40

Ortalama insan beyni 1300 ila 1400 gram ağırlığında ve 1250 santimetreküp hacmindedir. Yapısının karmaşıklığına ve 85 milyar nöronunun göz korkutucu bir şekilde birbirine bağlı olmasına rağmen, bu küçük alanda olup bitenler gayet iyi belgelenmiş durumda. Beynin herhangi bir bölgesi hasar gördüğünde hangi yetilerin kaybedildiğini, hangi sinir aktivitesinin kabaca hangi davranışla bağıntılı olduğunu biliyoruz. Ama daha önceki diyaloglarımızda tartıştığımız gibi, bütün bu etkileyici sonuçlar bizi bilinci açıklamaya ve hatta bilincin nerede “meydana geldiğini” belirlemeye yaklaştırmadı.

Biliminsanları ve filozoflar bu açmazla nasıl başa çıktılar? Filozof Galen Strawson gibi bazıları, bilincin gerçek olduğu ve sinirbilimin onu açıklayamadığı aşikâr olduğuna göre, fiziksel dünya hakkında bilmediğimiz çok önemli şeyler olması gerektiği görüşünü ortaya attı. Sinirbilimci ve psikiyatrist Giulio Tononi gibi başkaları, bilincin beyinde meydana gelen son derece entegre sinirsel süreçlerden “ortaya çıkması” gerektiğini düşünüyor, ama son sohbetimizde belirttiğimiz üzere, göründüğü kadarıyla kesin ampirik kanıtları yok. Filozof ve bilişsel bilimci Daniel Dennett gibi diğerleriyse bilincin var olduğunu reddediyor ve entegre ya da bütünleşmiş benliğin bir sanrı olduğu konusunda ısrar ediyor. Dennett’ın söylediklerinin birçoğu mantıklı olsa da, bilinç konusunun çoğunlukla bir kavram karmaşasından ibaret olduğu iddiası bizi ...

Devamını görmek için bkz.

Demet Parlar, "'Zihnin Ucu Bucağı' üzerine", gazetekarinca.com, 27 Ocak 2019

Riccardo Manzotti ve Tim Parks… Ne yalan söyleyeyim, daha önce isimlerini duymamıştım. Oysa romancı ve denemeci Parks’ın Manzotti ile yaptığı Zihnin Ucu Bucağı isimli söyleşi kitap Metis Diyaloglar serisinden 2018 yılında yayınlanmış.

Filozof ve robotik mühendisi Riccardo Manzotti ile yazar Tim Parks Milano’da aynı üniversitede çalışıyorlar ve çok iyi arkadaş oldukları sohbetlerinden anlaşılıyor.

Kitap, Parks’ın günlük sohbetlerini konu odaklı bir diyaloğa çevirme önerisiyle ortaya çıkmış. Gerçekten sistematik bir şekilde sürdürülen bu söyleşiyle “zihnin” ucunu bucağını farklı bir bakış açısı rehberliğinde geziyor ve tanıyorsunuz.

Söyleşi 15 bölümden oluşuyor ve bölüm başlıkları bu gezintinin ne denli ilginç olacağına dair ipuçları veriyor. İşte bazıları;

Bilincin Rengi

Bilgi/Enformasyon Kokar mı?

Dondurma Sorunu, Ben Elma mıyım ?

Kasırganın Ortasındaki Zihin

Direksiyonda Kim Var?

Kafamızın Dışındaki Rüyalar

Bilinç Testi?

Pizza Düşünce Deneyi

Kelimeler Nerede?

Bilincin bir başka deyişle zihnin ya da ruhun doğa bilimleri yöntemleriyle anlaşılabileceği kabulü son yirmi yılda beyin fonksiyonlarıyla ilgili ileri görüntüleme...

Devamını görmek için bkz.

Bürkem Cevher, "Uçsuz bucaksız bir zihin üzerine", agos.com.tr, 12 Mart 2019

Metis Yayınları’nın Diyaloglar Serisi ile tanışmam geçen yılın son aylarında yayınlanan Zihnin Ucu Bucağı: Bilinç ve Dünya Bir Midir? ile oldu. Son yıllarda romanları ve edebiyat eleştirileriyle oldukça ilgi toplayan Tim Parks’ın robotik mühendisi, psikolog ve felsefeci Riccardo Manzotti ile zihnin doğası üzerine yaptığı söyleşileri bir araya getiren kitap beni uzun süre oyaladı ve düşündürdü. Diyaloglar serisini elbette önceden biliyordum ama seriden hiçbir kitabı okumamıştım, büyük hata etmişim. İlerleyen günlerde serinin kalanını da yavaş yavaş okumayı planlıyorum.

İki entelektüel

Öncelikle iki entelektüelin zihin üzerine sohbetlerinden büyük keyif aldım. Konunun uzmanı olan önemli bir düşünürün konunun uzmanı olmayan ancak entelektüel kapasitesi oldukça yüksek birine zihin felsefesini çocuğa anlatır gibi anlatmasından da açıkçası çok hoşlandım. Belki de kendim de ancak bu şekilde konuyu biraz daha iyi anlayabildiğim içindir.

Ayrıca Tim Parks’ın kendi alanının oldukça uzağında olan bir konuda bu kadar bilgi sahibi olmasına, önceden de konu üzerine okumuş ve araştırmış olmasına çok şaşırdım. Genelde kendi alanının uzmanı insanlar yeni fikirlere ve alanlara oldukça uzak dururlar ya da bilmediklerini itiraf etmekte zorlanırlar. Parks’ın sorduğu sorular, her tartışma sonrasında konuyu kendi anladığı şekilde özetlemesi, bir hata var...

Devamını görmek için bkz.