Laiklik, vatandaşlık, demokrasi konuları bugün Türkiye’nin çözüm arayan en yakıcı sorunları arasında. Kitapta yer alan ve tarihsel perspektifi kimi yerde Cumhuriyet döneminden önceye giden çalışmalar siyasal kültürümüzdeki bazı sürekliliklere ve dönüşümlere dikkat çekmeyi amaçlıyor, çünkü geleceğe dair geçerli bir vizyon oluşturmak için dünümüzü ve bugünümüzü anlamamız kaçınılmaz. Siyasal tarihimizdeki sürekliliklere rağmen, son yılların yol açtığı tahribat benzersiz nitelikte; bu durumdan bir çıkış gerçekleştiğinde ufak tefek düzenlemelerle yetinmek mümkün olmayacak, baştan aşağı bir yeniden inşa gerekecek. Üstelik sadece ülkemizde değil, dünya çapında bir yeniden inşa gündemde olmalı.

Rosa Luxemburg’un bundan yaklaşık yüz yıl önce literatüre soktuğu "ya barbarlık ya sosyalizm" öngörüsüne bugün gerçekten ulaştık. Kapitalizmin her gün gözümüze sokarak yaptığı yıkım ancak eşitlik, özgürlük ve dayanışmanın egemen olduğu yeni bir düzenin kurulmasıyla son bulabilir.

Avrupa Modernitesinde Osmanlı Unsuru, s. 15-19

Bu bölümün başlığı, bazı klasik sorulara cevap arayacağımı düşündürebilir: Örneğin, Osmanlı İmparatorluğu Avrupa’nın bir parçası mıydı, değil miydi? Moderniteye Osmanlı zamanında mı yoksa Cumhuriyet döneminde mi geçtik? Avrupa nasıl modernleşti de Osmanlı ve Türkiye geri kaldı? vb. Bir bakıma bu tür sorulara da cevap vermeye çalışıyor olacağım, ama aslında konuya alışılmadık bir açıdan yaklaşarak, yukarıda değinilen klasik soruları da ortadan kaldırabilecek bir çerçeve önermeye çalışacağım. Ancak öncelikle, sosyoloji kuramının temellerinden, yani klasik yazarlardan başlayarak, sözü fazla uzatmadan, modernite, Avrupa ve Osmanlı hakkındaki görüşlerine başvuralım. Burada çok kısa bir şekilde, ilgili kuramların ana unsurlarını özetleyeceğim.

Modernite Kuramı: Klasikler

İlk olarak, Marx’a göre:

– Modernite kapitalizmle başlar, ama onunla bitmez. Günümüzde kapitalizm ile modernite özdeştir, ama bunun bir sonrası da vardır. Modernite, eşitlik ve özgürlük vaatleri yapmıştır, ama kapitalizm bunları ancak yetersiz ölçüde karşılayabilmiştir. Dolayısıyla modernitenin gideceği bir aşama daha vardır: Sınıf mücadelesi yoluyla kurulacak olan tam eşitlik ve özgürlük düzeni, yani sosyalizm.

– Kapitalizm (yani modernite) tarihsel evrimin kaçınılmaz bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır; sosyalizm de aynı şekilde tarihsel evrimin kaçınılmaz sonucu olarak kurulacaktır.

– Toplumsal değişim ...

Devamını görmek için bkz.

Soner Sert, "Osmanlı'dan bugüne: Devletçi aydınlar ve milliyetçi seçkinler", Gazete Duvar, 19 Nisan 2018

Türkiye gibi ideolojik ayrımların, düşünce ve örgütsel anlayışların henüz kurumsallaşmadığı, günü ve günceli ilgilendirenin periyodik aralıklarla sekteye uğradığı bir ülkenin siyasal kültürü üzerine hazırladığı makalelerden oluşan Laiklik, Vatandaşlık, Demokrasi – Türkiye’nin Siyasal Kültürü Üzerine Çalışmalar isimli kitabı geçtiğimiz günlerde Metis Yayınları’ndan çıkan Haldun Gülalp, düşüncelerini uzun zamandır üniversite kürsülerinde öğrencilerine aktaran bir öğretim üyesi olma özelliği de taşıyor. Kırk yıl yurtiçi ve yurtdışı üniversitelerinde akademisyenlik yapmış olan Gülalp, yakın zamanda emekliye ayrıldı. Kitabı da çok sevdiği öğrencilerine ithaf etti.

Modernizm’in Yolculuğu

Evvela modernizmi tanımlayarak ve bu kavramın Osmanlı’ya ve dolayısıyla Türkiye coğrafyasına etkisini açıklayarak başladığı kitabına, modernizmin ortaya çıkışının ve gelişim sürecinin Osmanlı’nın dolaylı etkisini açıklayan başlayan Gülalp, Türkiye Cumhuriyeti’ni ortaya çıkaran ekonomi-politik varoluşa dair de tespit ve gözlemlerini açıklıyor. Cumhuriyet rejiminin ilk yıllarında, kapitalizmi bir sistem olarak benimsendiğini ve büyük bunalım yıllarında da devletçi bir kapitalizmin hüküm sürdüğünü, bugünden o yıllara dair, devrime anti-emperyalist bir mana yükleyenlerin ise devletçi aydınlar ya da milliyetçi seçkinler olduğunu söylüyor...

Devamını görmek için bkz.