Bilal Can, "İnşa edilmiş bir devlet biçimi olarak ulus devlet", Kitap Haber, 22 Temmuz 2015

Milliyetçilik, etkisi büyük kitleler üzerinde görülen bir kavramdır. Özellikle Fransız Devrimi’nden sonra ulusçuluk, ulus-devlet, ulusallık, yurttaşlık gibi kavramlar günden güne kendini geniş kitlelere ve toplumlara kabul ettirmiştir. Milliyetçilik kavramı çokuluslu devlet için yıkıcı bir etkiyi de beraberinde getirirken birçok yeni devletin de kurulmasına neden olmuştur. Sınırlar yeniden çizilmiş, kavramın getirdiği anlam da buna ek olarak genişlemiştir.

Milliyetçiliğin ortaya çıkışı ile ilgili iki tanım vardır. Birine göre "millet" evrensel bir olgudur ve kökleri çok eski zamanlara kadar uzanır. Bu düşünceye göre milletler çok eski zamanlarda da vardı, zamanın ilerlemesiyle insanlar bu birlikteliklerini anladı. İkinci düşünceye göre ise "millet" modern bir kavramdır ve bu kavram bu modern döneme ait bir tanımdır. Birçok bilim adamı bu tanımı kabul eder ve milliyetçiliğin 19. Yüzyılın bir ideolojisi olduğu vurgusunu yaparlar. Fransız Devrimi ile ortaya çıktığı için Avrupa kökenli bir olgu olduğu var sayılır.

Millet ve milliyetçilik nedir? Benedict Anderson’un Hayali Cemaatler adlı eseri bu konuda yazılmış en önemli kitaplardan biridir. O, milleti tanımlarken hayal edilmiş bir topluluk, kurgusu yapılmış bir birliktelik olarak tasvir eder. Kitabın yazılış gayesi milliyetçilik denen 'anomali'nin daha geniş bir açıklamasına ulaşabilmek için bazı öneriler sunmaktır. Milliyetçilik kavramının bu güne kadar sadece bir yönüne vurgu yapan düşünürler Hayali Cemaatler ile bunun başka bir yönünü görmüşlerdir. Bu yüzden Hayali Cemaatler Milliyetçilik üzerine yazılmış bir kaynak kitap olarak nitelendirilebilir.

Bir millet neden hayal edilmiştir! Buna cevap olarak Anderson eserinde "en küçük millete ait olan birey bile ait olduğu milletin diğer bireyleri ile hiçbir zaman tanışamayacaktır, çoğu hakkında hiçbir şey işitmeyecektir ama yine de her birinin zihninde toplamlarının hayali yaşamaya devam eder" Bununla birlikte o milletin bireylerinde ortak bir topluluk olma duygusu her zaman var olacaktır.

Hayali Cemaatler milli kimliğin düşünsel bir süreç olduğuna vurgu yapmaktadır. Kendini sonsuzluğun doğal bir parçası olarak algılaması milletin dinle ortak olarak paylaştığı bir özelliktir. Kitap genel olarak millet ve milliyetçiliğin tarihsel gelişimine ve ortaya çıkış sebebine öncülleri sıralayarak bir tanım getirir.

Anderson milleti hayali cemaatler olarak tanımlaması ve milliyetçiliğin kültürel boyutuna vurgu yapması da kavramsal çerçeve içersinde milliyetçiliğe yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Milliyetçi söylemi oluşturan pre-kapitalizim (kapitalizm öncesi dönemin küçük meta üretim yapan feodal yapıyı tanımlamak için kullanılır) dediği şekil basın yoluyla gerçekleşiyor ona göre. Ortak bir dilin ve bakış açısının içerdiği bu yöntem hedef kitleye kendisini bir cemaat olarak tahayyül etme imkânı vermiştir.

"Cemaatlar birbirlerinden hakikilik/sahtelik boyutu üzerinden değil, hayal edilme tarzlarına bağlı olarak ayrıştırılmalı." Cemaatin sözlü bağlamda anlatımına yüklenilen tanım, bir cemaatin ilk unsurlarının hakiki/sahte ayrışması içersinde tahayyül edilip edilememe üzerinden hareketle açıklanabilir. Çünkü ulus, millet, cemaat gibi kavramlar sınırlı olarak hayal edilebilir. Aralarında bir bağ olduğu muhakkaktır. Bu bağın kökenlerine inildiğinde hepsinin aynı kökten yani insanlık mirasından geldiği ve bundan beslenip ortaya çıktıkları görülecektir.

Ulusun bir cemaat olarak hayal edilmesi "eşitsizlik, sömürü ilişkileri ne olursa olsun" onları bir paydada buluşturup kaynaştıran yoldaşlık, yani kardeşliktir. Bu kardeşlik birbirleri için canlarını verebilme derecesine kadar ilerlemiştir. Bu da bir amaç, kalp ve fikir birliği içerisinde tanımlanabilir.