Yalçın Tosun, “İyi ve kötünün bahçesinde”, Notos Öykü, Nisan-Mayıs 2010

Kısa öykünün insan doğasına acımasız denebilecek bir keskinlikle yaklaşması Amerikan edebiyatının yabancı olduğu bir durum değildir. Edgar Allen Poe’dan Raymond Carver’a; Kate Chopin’den Truman Capote’ye, tarz olarak ne kadar farklılaşsa da özde benzer öykülerde insanın başta kendine sonra dünyaya yönelttiği o mesafeli gaddarlığın izi sürülebilir. Öyle veya böyle insanın kendiyle, öteki insanlarla ve çevresiyle kurduğu o zorunlu ve zorlu ilişkilerde tutacağı tarafın muğlaklığı, “Tutacak bir taraf gerçekten var mı ki?’ sorusunun nahifliğine karışır gider.

Bu çizgide anılması zorunlu adlardan biri Flannery O’Connor. Kısa yaşamına sığdırdığı iki öykü kitabı ve iki romanla Amerikan edebiyatında kendine güçlü ve farklı bir yer edinmeyi başaran bir yazar O’Connor. Kendisi de bir çiflikte yaşamış ve hayatı boyunca hastalıklarla boğuşmuş koyu bir katolik olan O’Connor’un metinlerinde din, hastalıklar ve kırsaldaki insanların ön planda olması şaşırtıcı değil. Ancak O’Connor gibi yazarlar için bu tip ifadeler kullanmak hep bir eksiklik de barındırıyor. Çünkü ne din, ne hastalıklar, ne kırsalın küçük insanları metnin olmazsa olmazları. O’Connor öykülerini öyle bir şekilde kuruyor ki, sanki bu güçlü yapı öyküyü oluşturan ana öğelerden çok daha üsste ve sarsılmaz bir şekilde duruyor. Belki bu tüm iyi yazarlar için de zaman zaman hissedilen bir duygudur, olabilir.

Daha önce Can Yayınları Wise Blood adlı O’Connor romanını Bilge Kan adıyla yayımlamıştı. Metis Yayınları’ndan 2009 sonunda çıkan İyi İnsan Bulmak Zor yazarın Türkçede yayımlanan ilk öykü kitabı. Yazarın şartı mıydı bilinmez ama orijinal kitaptaki resimle aynı resim kullanılmış İyi İnsan Bulmak Zor’da. Bu resim bile bir yığın çelişkiyi barındırmasıyla metinlerin özünü selamlıyor bir bakıma. Pek de güzel denmeyecek bir çiftlik kadını, üstü başı aynı şekilde –sıradan– ancak arkasındaki tavus kuşu tüyleriyle sergileniyor. Oysa dişi tavuskuşlarının böyle süslü tüyleri de olmaz.

O’Connor çelişkilerin insan doğasındaki dokunulmaz yerini çoktan kavramış bir edayla ve merakla ancak yargılamadan yaklaşıyor öykü kişilerine. “Herkes her şeyi yapabilir,” duygusunu aşılıyor. “Fazla emin olmayın kendinizden ve sevdiklerinizden,” der gibidir yazar, çünkü emin olmak insanın düşeceği en büyük tuzaklardan biridir ona göre. Belki emin olabileceğimiz tek şey, en çok ve sadece kendimizi sevdiğimizdir. Bu bencilliğin sınırlarıyla oynamanın vereceği edebi tatsa bu öykülerde fazlasıyla var.

Öykülerde çocuklar ve yaşlıların, bebeklerle katillerin, dindarlarla dinsizlerin, zencilerle beyazların arasında akıp giden bir ırmak var. Bu ırmak O’Connor’un anlama çabasını doğallaştıran bir hızla akıyor. O çiftliklerde böyle zalim ve umursamaz çocuklar vardır, o kadınlar gerçekten de elleriyle boyunlarındaki haçlara dokunurken gözlerini böyle devirirler, ahlak denen kavramın muğlaklığı düşündürücüdür ve bırakın yabancıları en yakınımızdakiler için bile vereceklerimiz bir yere kadardır... Bunların hepsine inandırması bir yana O’Connor’un bu öykülerde belki de başardığı en büyük şey tüm tezatlar arasında iki tanesine –iyinin ve kötünün varlığına– olan inancı derinden yaralaması.

Gerçekten iyi ve kötünün bahçesi aynı ırmakla mı sulanıyor?