Selim Salih, “Modern zaman nasıl ortaya çıktı?”, Kitap Zamanı, 5 Nisan 2010

Levent Yılmaz doktora tezi olan Modern Zamanın Tarihi’nde eski-modern kavgasının nasıl ortaya çıktığını, Avrupa'nın farklı köşelerindeki modernlerin ve yapıtlarının izini sürerek anlatıyor.

Beş yaşında tahta çıkmış ve Fransa'yı “Güneş Kral” sıfatıyla 72 yıl yönetmiş XIV. Louise'nin (1638-1715) himayesinde kurulan Fransız akademisi, kralın geçirdiği ameliyat sonrası tamamen iyileşmesinden duyduğu sevinci “kamuya açık biçimde paylaşmak” için, 27 Ocak 1687 tarihinde özel bir oturum düzenler. Louvre Sarayı’nın şapelinde düzenlenen oturumun sonunda başvezir Colbert'in (1619-83) imar işlerinden sorumlu yardımcısı (meşhur “Kırmızı Başlıklı Kız” masalının yazarı) Charles Perrault'nun (1628-1703) “Büyük Louis'nin Asrı” başlıklı şiiri okunur. Sonuç Boileau (1636-1711) ve Racine (1639-1699) gibi klasikçilere göre tam bir skandaldır. Yine Perreault'nun aktardığına göre Boileau oturumu terk etmek istemiş, ancak yanında oturan Soisson piskoposu Pierre-Daniel Huet'nin (1630-1721) “yeri ve zamanı değil” telkiniyle durdurulmuş; Racine kinayeli bir teşekkür ile Perrault'yu ciddiye almadığını ima etmiş, Perrault da (ilk cildi aynı yılın ekim ayında yayımlanan) dört ciltlik Paralléle des Anciens et des Modernes, en ce qui regarde les arts et les sciences (Sanatlar ve Bilimler Bakımından Eskiler ile Modernlerin Koşutlukları) ile ciddiyetini ortaya koymuştur.

Eski-modern kavgası

Bu hikâye ve isimler, modernleşme tartışmalarının gerek akademik gerekse medyatik düzlemde çok yoğun yaşandığı, zaman zaman farklı anlatıların baskın hale geldiği Türkiye için (en azından bu tartışmalar bağlamında) çok da tanıdık değil. Modern Zamanın Tarihi, bize bu isimlerin (ve daha onlarcasının), “her şeyin ötesinde şimdiki zaman içinde bir iman nesnesi olarak yaşamayı sürdüren bir geçmişle şimdi arasına bir mesafe koymayı kesin ve geriye döndürülemeyecek biçimde gerçekleşti[ren]” Eskiler ve Modernler Kavgasının önemli aktörleri olduğunu gösteriyor. Eskiler; yani Antik Yunan ve Roma'nın tanrıları, mitleri, şairleri, filozofları, bilginleri ve onları bir “iman nesnesi” olarak bellemiş modern eskiler. Modernler; yani Güneş Kral'ın asrından feyz alan, antik dönemi çağdaş ilkellerle ve dünyanın çocukluğu ile değerlendiren, özerk şimdiki zamanı merkeze alarak mükemmeliyete doğru evrilen çizgisel bir gelecek ve tarihsellik tasarlamış yeniler.

Kısa bir Avrupa tarihi

Levent Yılmaz'ın, Fransa ve İtalya’da sürdürdüğü doktora çalışmalarının verimi 2004 yılında Galimard tarafından Le Temps Moderne, Variations sur les Anciens et les Contemporains başlığıyla basılmış; Modern Zamanın Tarihi bu çalışmanın Türkçe çevirisi. Çalışmanın odağında yukarıda da belirttiğim gibi Fransız akademisi, Charles Perrault ve Paralléle'i olsa da Yılmaz, kavganın tarihsel zamanın ebedi zamandan özerkleşmesinin sonucu olarak (yani bir sonuç olarak) nasıl ortaya çıktığını, başta Rönesans Floransa'sı olmak üzere Avrupa'nın farklı köşelerindeki modernlerin ve yapıtlarının da peşinden giderek anlatıyor. Hacimli bir yapıt olmamasına karşın 48 alt başlığa yayılan bu “hiatus” (kopma, yarılma) anlatısı, epistemolojik (bilgi kuramsal) bir meseleyi kuramsal jargona hemen hiç bel bağlamadan, “modern sıfatının” biz modernlerin Avrupalı tarihinde belirdiği anları, onlarca isim ve yapıtın bilgisi olarak bir araya getiriyor. Hiç kapanmayacak, bizi hep meşgul edecek bir davanın bilgisi olarak.

Hepsi iyi bir şekilde başlıklandırılmış beş-altı sayfayı geçmeyen bölümler halinde kurgulanan Modern Zamanın Tarihi, meraklısı için olduğu kadar nitelikli okur için de keyifli bir okuma vaat ediyor. Gündelik hayatımızda doğal bir şekilde ve çoğu zaman rasgele kullandığımız kavramların, hangi tesadüflerin ya da gelecek tasarımlarının eseri olarak ortaya çıktığını öğrenmek, şimdiki zamanı anlamaya çalışmak ve farklı bir Avrupa tarihi okumak isteyenler için atlanmaması gereken bir çalışma! Zira 17. yüzyıldaki kavga bugün farklı veçheleriyle de olsa modernler, postmodernler; ulusalcılar, libareller ya da muhafazakârlar ve laikler arasında yaşanmaya devam ediyor...