Şilili iki bilimadamı, Maturana ve Varela'nın 1984 yılında yazdığı Bilgi Ağacı, insanın bilişsel yetileri hakkındaki çığır açıcı kitaplardan biri oldu. Günümüzde sinirbilim, evrimci psikoloji, karmaşıklık ve bilinç alanındaki bilimsel gelişmelerin çoğu bu kitapta anlatılan "bilişsel inşacılık" kuramı tarafından öngörülmüş, dile getirilmişti. Geçen yıllar içinde Amerika'da üniversite, Şili'de lise seviyesinde ders programlarına dahil edilen Bilgi Ağacı'nın temel tezi şu: "Yapmak bilmektir, bilmek yapmaktır."

Yüzyıllardır filozofları, dış dünyanın zihinde temsil edilmesine dayanan bir ikiciliğin ya da tekbenciliğin kafesine girmeye mecbur bırakmış olan bilme problemidir bu. Maturana ile Varela, insan zihnini ve bilme fenomenini esasen bir doğa olayı olarak anlamlandırabileceğimizi savunuyorlar. Geliştirdikleri etkileşime dayalı "kendi kendini var etme" (autopoiesis) kavramıyla, bilmenin "dışarıdaki" dünyanın temsili değil, bizzat yaşama süreci içerisinde bir dünya ortaya koymak demek olduğunu gösteriyorlar. Büyük Patlama'dan tekhücreli canlıların oluşumuna, oradan da dil ve dolayısıyla bilinç sahibi varlıklar olarak insana kadar uzanan ufuk açıcı bir yolculuğa çıkarıyorlar bizi.

Bu yeni bilgi anlayışının bireysel, toplumsal ve ahlaki içerimlerine de değinen yazarlar, yolculuğun sonunda şöyle diyor: "Yaptığımız her şey ortak yaşam koreografisi içinde yapısal bir danstır. İşte bu yüzden bu kitapta anlattıklarımız sadece bilimsel araştırma kaynağı değil, aynı zamanda insanlığımızı anlamak için bir kaynaktır."

Önsöz, s. 9-11.

Bu kitap bilmenin biyolojisine giriş niteliğindeki pek çok kitaptan biri değil sadece; anlamanın biyolojik kökenlerine dair alternatif bir bakış açısını ele alan kapsamlı bir çalışma. Okurları daha baştan uyarmak isteriz: Burada sunulan görüşler muhtemelen aşina olduğunuz görüşlerle örtüşmeyecektir. Zira burada bilmeyi "dışarıdaki" dünyanın temsili olarak değil de, yaşama sürecinin kendisi aracılığıyla dünyanın sürekli bir şekilde meydana getirilmesi olarak gören bir yaklaşım sunacağız.

Bu hedefe ulaşmak için sağlam bir kavramsal güzergâh izleyeceğiz: Her kavram bir öncekinin üstüne inşa edilecek, öyle ki sonuçta sıkı sıkıya bağlı bir ağ ortaya çıkacak. Dolayısıyla kitabı öylesine, bir orasından bir burasından okumanızı tavsiye etmiyoruz. Bunun karşılığında biz de okura zengin bir görsel malzeme sunmak için elimizden geleni yaptık; ayrıca metinde küçük kutucuklar halinde net bir şekilde açıklanmış temel fikirleri gösteren bir kavram haritası hazırlad...

Devamını görmek için bkz.

Yonca Cingöz, “ ‘Bilgi’nin ağacında yetişenler”, Radikal Kitap Eki, 11 Şubat 2011

‘‘Yapmak bilmektir, bilmek yapmaktır.” “Söylenen her söz, biri tarafından söylenmiştir.” Şilili iki bilim insanı, Humberto R. Maturana ve Francisco G. Varela Bilgi Ağacı isimli eserleriyle bu iki aforizmayı geliştirdikleri biyolojik teoriyle açıyor. Yazarlar ‘bilmenin biyolojisi’ni basit ve akıcı bir dille, bol örnekle anlatırken, aynı zamanda bizi biyoloji dünyasının ABC’sinde bir yolculuğa çıkarıyor... Şili’de liselerde, ABD’de üniversitelerde ders kitabı olarak okutulan bu metin, içindeki derin biyolojik analizlere rağmen yalnızca biyologların veya yaşam bilimcilerin kavrayabileceği bir eser olmaktan uzak. Aksine bu kitap, bilime merak duymaya yeni başlamış bir okur için dahi cezbedici. Yazarlar her adımda önce konvansiyonel tanım ve fikirleri basitçe sunuyor, ardından kendi teorilerini bunlara eklemliyor. Böylece kitabın içeriğinde bu alanla iç içe olmayan okurun hevesini kıracak hiçbi...

Devamını görmek için bkz.