"Bir Çinhintli kendine özgü bir kültür keşfettiği için ayaklanmamıştır. 'Yalnızca' birçok bakımdan artık soluk alamadığı için ayaklanmıştır," diyen Frantz Fanon’un Siyah Deri, Beyaz Maskeler’i ABD’deki Kara Panterler ve Üçüncü Dünyadaki bağımsızlık mücadeleleri gibi siyasi hareketlere ilham kaynağı olmuş, aynı zamanda sömürgecilik ve ırkçılıkla bağlantılı kimlik sorunlarının tartışılmasına öncülük etmiş kitaplardan biri. Irkçılığın, ayrımcılığın —heyhat!—hâlâ gündemde olduğu dünyamızda da modern eşitlikçi düşüncenin klasiklerinden biri olarak güncelliğini koruyor.

Siyah gerçekliğini anlamaya çalışırken Fanon, İkinci Dünya Savaşı’na Fransa Özgür Ordusu saflarında katılmış genç adamın savaş sonrasındaki gündelik yaşantısından ve hocası Aimé Césaire’in Siyah kimliğine sahip çıkan düşüncesi ile şiirinden hareket ediyor, uzmanı olduğu psikiyatri ve psikanalizden yararlanıyor; ayrıca felsefeden, özellikle Jean-Paul Sartre’ın Yahudi düşmanlığı ve Siyah-karşıtı ırkçılık üzerine yazılarından hem besleniyor hem de yer yer onlarla tartışarak ilerliyor.

Tetikte bekleyen bir bilinç ile şiirsel bir dili birleştiren bu etkileyici metin ırkçılık, sömürgecilik ve "İnsan" üstüne düşünmek isteyenler için.

Giriş, s. 9-11

Patlama bugün olmayacak. Daha çok erken... Belki de çok geç.

Öyle kesin hakikatler kuşanmış değilim kesinlikle.

Aklımdan temel nitelikte çarpıcı düşünceler geçmiyor.

Bununla birlikte, tüm soğukkanlılığımla, bazı şeylerin söylenmesinin iyi olacağını düşünüyorum.

Bu şeyleri söyleyeceğim, haykırmayacağım. Çünkü çok oldu haykırışlar yaşamımdan çıkalı.

Hem de çok ama çok oldu...

Neden bu kitabı yazdım? Kimse benden böyle bir şey istemedi.

Özellikle kitabın seslendiği kişiler.

E o zaman? O zaman, sakince, şu dünyada çok fazla budalanın olduğunu söyleyebilirim. Bunu söylediğime göre, kanıtlamam gerekiyor.

Yeni bir insancıllığa doğru...

İnsanların birbirini anlaması...

Renktaşlarımız...

Sana inanıyorum İnsan...

Irk önyargısı...

Anlamak ve sevmek...

Dört bir yandan onlarca, yüzlerce sayfa akın ediyor üstüme, kendilerini bana dayatmaya çalışıyorlar. Oysa tek bir satır yeterli olurdu. Verilecek tek bir yanıtla siyah sorununun ciddiyeti ortadan kalkar.

İnsan ne istiyor?

Siyah insan ne istiyor?

Renktaşlarımda kin uyandırmak pahasına, Siyah’ın insan olmadığını söyleyeceğim.

Sahici bir şeylerin ortaya çıkabileceği bir varlık-olmama alanı, olağanüstü derecede verimsiz ve kurak bir bölge, özünde çırılçıplak bir yokuş var. Bu gerçek cehenneme inişin altından kalkmanın sağlayacağı yarardan Siyah çoğunlukla yoksun.

İnsan yalnızca baştan alma, olumsuzlama olanağından ibaret değildir. Bilincin aşkın...

Devamını görmek için bkz.

Ali Çakmak, "Garrrson! bana biy biya getiy", Virgül Dergisi, 6 Mart 1998

Eğer Paul Valery haklı ve "dil; ete saplanmış Tanrı" ise, Fanon, dilinin çaresizliğini, bozuluşunu, kendini yitirişini, hatta yıkımını göstermekle siyah adamı bir kez daha silahsızlandırmış olmuyor mu Siyah Deri Beyaz Maskeler'le? Üstelik yeryüzünün lanetlileri kendisini, bütün ömrünü Afrika'nın siyasal birliğini sağlamaya, sömürgecilerin ideolojik, psikolojik saldırılarına karşı sömürülenleri silahlandırmaya çalışan biri olarak tanıyorken. Dilini (Tanrısını yani), bir imkânlar yumağı değil de bir engel olarak görmenin, onu, etine saplanmış 'kırbaç Tanrı'dan farksız kabul etmenin, siyah adama nasıl bir faydası olduğunu düşünüyor acaba Fanon?

Fransa'ya ayak bastığında ilk iş olarak, 'R'leri yutarak konuşan Martinikli adam miti'ni yıkmak için saatlerce odasında yüksek sesle kitap okuyan zencinin, sokağa çıkıp beyaz adamla daha ilk temasında içine düştüğü gülünçlüğün geçiştirilmesine izin vermez Fanon. Le Havre'da ilk gününü yaşayan Martinikli zenci bardan içeri girer ve daha ilk bakışta farkedilebilecek bir güvenle bağırır: "Garrrson! bana biy biya getiy."

Aslında takdire değer bir çaba göstermiş, R'leri yutarak söyleyen taşralı bir Zenci olmadığını ispat için kursağında yeteri kadar R biriktirmiştir ama, ne yazık, kompozisyonu kuramamıştır. Tüm nesnel karşı çıkışlarına, kendi coşkulu üslubunu dengeleyecek rasyonel kanıtlar arayışına rağmen Fanon, zencinin ken...

Devamını görmek için bkz.

Özgür Taburoğlu, "Siyahlar için Yeni Kıyafetler: Fanon", Fokus+, 21 Mart 2024

Frantz Fanon, Siyah Deri, Beyaz Maskeler (1952) metninin açılış sayfasında Aimé Césaire'dan yaptığı alıntı “Siyah insanların” ruhsal mekânını tarif eder: “İçlerine ustalıkla korku, aşağılık kompleksi, ürperiş, boyun eğiş, umutsuzluk, uşaklık aşılanmış milyonlarca insandan söz ediyorum.” (2020: 9) Dönemin sömürge halkı Avrupa-merkezli bakışla görülemeyecek, biraz anti-psikiyatrik bir görüş noktasından ifadeye kavuşacak insanlardır. Fanon için “siyah olmak”, “insan olmamakla”, insanlıktan çıkmakla kurulan bir kimliktir. “Siyahın psikolojisi” verimsiz ve “kurak” bir ruhsal sahada şekillenir. Onun hayatta kalması “varlık olmamasına” bağlıdır. “Koyu renkli” kendisinden kurtulmadıkça insan olamaz. Bu nedenle siyahın varoluşu Beyaz olma çabasıyla şekillenir. Derin kusurunu kabullendikçe insanlaşabilir.

Fanon, en ağır ırkçıdan bile daha ağır nitelemeleriyle, biraz da Adler gibi, herhangi bir psikolojinin inşa koşuluna aşağılık olma duygusunu yerleştirir. Fakat “zencinin” durumu çok daha ağırdır ona göre. Siyah olmanın yazgısı beyaz olmaktır. Onda aşağılık duygusu bir soyutlama olmaktan çıkar; doğrudan “derisine kazanır”. Onun siyahlığı dolaysız bir kusurun, kötülüğün, karanlık bir ruhun işaretidir (12). Siyah’ın bir ruhu varsa eğer bunu karanlığa borçludur. “Kara derili” olumsuz sıfatları sayesinde belli bir psikolojiye sahip olur. “Zencinin varoluş biçimi” kusu...

Devamını görmek için bkz.