Frankfurt Okulu’nun önde gelen düşünürlerinden Leo Löwenthal, sosyolojik bir çerçevede Batı’da edebi sanatların ve kitle iletişim araçlarının gelişimini inceliyor. Descartes ve Pascal’ın zamanından yirminci yüzyıla gelene kadar halkın ve entelektüel kesimin edebi eserlere yaklaşımının nasıl değiştiğini örneklerle açıklayarak bu değişimin toplumsal içerimlerine işaret ediyor.

Edebiyat sanat mıdır yoksa meta mı? Her ikisi birden olabilir mi? Gazete ve dergilerin (daha sonra da radyo ve televizyonun) ortaya çıkması edebi eserlerin niteliğini ve toplumdaki yerini nasıl etkiledi? Kitle iletişim araçları insanları pasifliğe mi itiyor? Geçmişten günümüze “yüksek” ve “sıradan” sanat/edebiyat tanımları nasıl değişti? Yazarların artık varlıklı “hamiler” yerine halka, kitapçılara ve yayınevlerine bağımlı olmasının edebi eserler üzerinde ne gibi bir etkisi oldu? “Popüler yazar” tabiri ne zaman alçaltıcı bir anlamda kullanılmaya başladı? “Çoksatan” kitapların nitelikleri bize kitlelerin edebi beğenisi hakkında ne söylüyor? Kitlelerin edebi beğenisi bize zamanın ruhu hakkında ne söylüyor? Popüler kültür toplumun estetik ve ahlaki standartlarını düşürüyor mu?

Bu ve benzeri soruları yanıtlarken kâh sosyolog, kâh eleştirmen, kâh tarihçi kimliğini öne çıkaran (ve sık sık hepsinden birden faydalanan) Löwenthal’in eseri, her üç alan için de değerli bir kaynak.

Giriş, s. 7-11

I

Bu ciltte toplanan denemeler, son otuz yılın değişik zamanlarında yazılmış olmalarına rağmen, uzun vadeli düşünsel ilgilerimle yakından bağlantılı bir ana temaya sahipler. Bu ilgiler ise kişisel geçmişim ve deneyimimle bağlantılı.

Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinden hemen sonra Almanya’daki üniversite öğrenimim boyunca dört yılımı sosyal bilimlere, bir dört yılımı da edebiyat ve tarih incelemelerine adadım. O dönemde felsefe de çalıştım. Çeyrek yüzyıldan uzun süredir ABD’de yaşıyorum ve bu süre içinde mesleki eğilimim hem burada hem de dışarıda sosyoloji yönünde oldu. Düşünsel yaşantımın bu çıplak olguları, net biçimde tanımlanmış bir uzmanlık dalına bağlanmayı kabullenemeyeceğime ve bununla övünemeyeceğime işaret ediyor. Ben bunun bir avantaj olduğuna inanıyorum. Sosyolojik araştırmalara beşeri bilimler perspektifinden yaklaşırken aynı zamanda beşeri bilimlere sosyolojik bir bakışı korumak, bizi Batı zihnindeki ortaklaşmaya dair yeni bir farkındalığa götürebilir. Ne yazık ki, tekil akademik uzmanlıkların inatçı ayrıcalık iddiaları bu birliğin genellikle üstünü örtmüştür.

Elbette dâhiler ve şarlatanlar haricinde hiç kimse, sınırsız sayıda alana ve veriye hâkimmiş gibi davranmaz. Kendi çalışmam yıllar boyunca, kısmen kazaen kısmen de bilinçli bir tercihle kültürel fenomenlere, özellikle yazınsal üretime odaklandı. Sosyoloğun dilinde bu, iletişim alanıdır; beşeri bilimcilerin dilinde ise (sanats...

Devamını görmek için bkz.

Yücel Kayıran, "Leo Löwenthal nihayet...", Hürriyet, 3 Kasım 2017

Siegfried Kracauer sürpriz olmuştu, Leo Löwenthal ise sanki geç... Edebiyat sosyolojisi, bizde 60’lı yıllardan sonra toplumbilimin değil de edebiyat eleştirisi düzleminin bir merakı olmuştu ama son yıllarda edebiyat yapıtları toplumbilimcilerin de ilgi ve çalışma alanına girmiş durumda. Ama olup biten edebiyat sosyolojisinden çok, edebi yapıta toplumbilimsel yaklaşım düzleminde yer alıyor.

Löwenthal’in göz ardı edilmiş olmasında, kuşkusuz sosyolojinin gündemini yitirmiş olmasının da rolü söz konusu. Nitekim Frankfurt Okulu’nun sosyoloji bağlamı da göz ardı edilegelir. Oysa Löwenthal’in de dahil olduğu Alman sosyoloji çalışmalarının arka planında daima felsefi bir düzlem, felsefi bir analiz olagelmiştir. Nitekim Löwenthal de kendisini ’felsefeci’ olarak tanımlar.

Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum, 60’lı yılların başında kitaplaşır. Löwenthal, o yıllarda yazdığı giriş yazısında, kitabı oluşturan analizlerin son 30 yıl içinde kaleme alındığını dile getirir. Beş bölümden oluşan bu kitap, temelde üç ana temaya odaklanmış bir analizi içerir: Edebiyat Sosyolojisi, Popüler Kültür ve Biyografi. Bu üç temayla ilgili çalışmalar belki de ilham ve keşif bakımından 30’lu yıllarda kaleme alınmış görünmektedir. Dolayısıyla bugün bu bağlamlarda yaşanan tartışmaların kökeninde Löwenthal’in bu analizleri yer almaktadır.

Edebiyat Sosyolojisi bağlamından devam edersek... Löwenthal’...

Devamını görmek için bkz.

T. Onur Çimen, "Popüler edebiyatta Frankfurt Okulu’ndan yansımalar", T24, 2 Kasım 2017

Frankfurt Okulu’nun temsilcileri, kültür ve popüler arasındaki ilişkiyi, içinde bulundukları toplumsal dönüşüm sebebiyle çalışmalarının odakları arasına koydular. Adorno’nun kültür endüstrisinin ekonomi-politiği eleştirisi, Benjamin’in gelişen sanat üretim edimlerine dair çözümlemeleri, Marcuse’nin estetik kuramı hayli yankı uyandırırken, edebiyat ve popüler kültür arasında geniş araştırmalarda bulunan Leo Löwenthal, okulun diğer temsilcilerine nazaran daha az tanınıyor. Hitler’in 1933’te iktidara gelmesiyle Frankfurt Okulu’ndaki birçok arkadaşından daha önce ABD’ye kaçan Leo Löwenthal, yukarıdaki diğer isimler gibi, postmodernizmin baş gösterdiği zamanda, kültür ve sanat alanlarındaki evrimleri, yıkımları ve yeniden inşa sürecini gündeme taşıyor. Löwenthal’in Türkçeye çevrilen ilk kitabı Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum, İngilizce ilk baskısı 1961’de yapılan denemeler derlemesi. Güncel sanat ve kültürün bugün artık kabul gören kimi savlarına dair ilk tartışmaların yürütüldüğü kitap, temelde edebiyat ve popüler kültür arasındaki zorlu ve çoğu zaman her iki tarafın da birbirine mesafeli yaklaşımlarının kaynaklarına dair bir araştırma sunuyor. Günümüz popüler edebiyatın kökenine, “vitrinde” olan bir edebiyata farklı yaklaşımlarda bulunuyor.

Löwenthal, popüler kültürün sanılanın aksine çok da yeni bir görüngü olmadığını öne sürüyor; hatta 16’ncı yüzyıl...

Devamını görmek için bkz.