Metin Celal, "Asılı Adam", Cumhuriyet Gazetesi, 25 Haziran 2015

Barnaby Martin Asılı Adam'da, insan hakları ve düşünce ve ifade özgürlüğü açısından pek de parlak bir durumda olmayan Çin’de çok ünlü bir sanatçı düzeni eleştirip mevcut yönetime muhalefet ederse başına neler geleceğinin öyküsünü anlatılıyor.

Ai Weiwei, Çinli çağdaş sanatçı deyince ilk akla gelen isim. Çağdaş sanatın yanısıra sinema, fotoğraf ve mimari ile de uğraşıyor. Ama en çok dikkati çeken niteliği muhalifliği.

Ai Weiwei 1957 doğumlu. Babası Ai Qing, Çin Devrimi’nin en ünlü kahramanlarından ve şairlerinden. Mao’nun yakın çevresinde bulunmuş, Çin’in kültür yaşamında önemli roller almış. En yakınında olanların en uzağa savrulmasına iyi bir örnek. Çin’in en yüksek düzeydeki yöneticilerindenken Mao ile araları bozulunca 1959’da ailesi ile birlikte Gobi Çölü’ndeki bir köyde çalıyla kaplı bir çukurda yaşayan ve umumi tuvaletleri temizlemekle görevli bir parya konumuna gelmiş. Ai Weiwei’in babası ile ilk fotoğrafı Gobi Çölü’nden.

Barnaby Martin’in Ai Weiwei’i anlatmaya babasından başlamasının nedeni Çin’de iktidarla sanatçıların ilişkilerinin hemen hiç değişmediğini örneklemek. Çinli yöneticiler partiye yani kendilerine sonsuz itaat istiyorlar. Partinin önerdiği gibi düşünmek, hiçbir şeyi sorgulamamak ve tabii eleştirmemek ilk koşul. Partinin sanat anlayışının dışında eserler vermemek de önemli koşullardan. “Çağdaş Sanat”, “Kavramsal Sanat” gibi batı kaynaklı akımları izlemek, işler yapmak suçlanmak için yeterli.

Ai Weiwei bu sanat anlayışlarının Çin’de ilk örneklerini vermekle kalmamış, sanatçıların parti güdümü dışında birlikte hareket etmelerine önderlik etmiş, çeşitli örgütlenmelere katılmış, sert tepkilerle karşılaştıkça da muhalefeti artırmış. Sanatçılığının yanında bloglarda yazdığı muhalif yazılar ve kitaplarıyla da tanınmış.

Örneğin 2008'de Sichuan eyaletinde gerçekleşen dev depremde ölen okul çocukları anısına işler yapmakla kalmıyor, çürük okul binalarının çökmesi ile çocuklarını kaybeden ailelerle birlikte protesto gösterilerine de katılıyor. Sichuan’da yediği dayak nedeniyle beyin kanaması geçiriyor. Sürekli izlenmeye, taciz edilmeye başlıyor ama aldırmıyor. 2009'da Almanya'daki retrospektifinde "Hatırlama" adlı yerleştirmede 9000 adet çocuk sırt çantası kullanıyor ve depremde kızını kaybeden bir annenin "Bu dünyada mutlu bir şekilde yedi yıl yaşadı" cümlesini yazıyor. Buna karşılık olarak Şangay’daki sanat yaşamını canladırsın diye davet edilince kurduğu atölyesi “ruhsatsız” diye yıkılıyor. Blogları engelleniyor. Muhalefetini tweeter üzerinden sürdürüyor. 2010'da Tate Modern'de milyonlarca çekirdekten oluşan Ayçekirdekleri sergisiyle Dünya çapındaki ünü iyice büyüyor ve daha çok göze batmaya başlıyor. Daha sıkı takip ediliyor, telefonları dinleniyor, taciz artıyor. 2011'de Tayvan’a bir sergi açmak için giderken havaalanında tutuklanıyor.

Büyük bir tutuklama dalgasının bir parçası bu. Ai Weiwei ile aynı sırada birçok muhalif de tutuklanmış, nerde bulundukları, neyle suçlandıkları bilinmiyor. Tutuklananlar arasında Ai Weiwei’in yakın çevresi ve onunla birlikte çalışanlar da var. 81 gün boyunca manevi işkencelerle ifadesini alıyor ve Ai Weiwei’i suçlayacak birşey bulmaya çalışıyorlar. Tutuklamaların nedeninin Çin’de Arap Baharı benzeri bir “Yasemin Devrimi” yaşanması korkusu ve mevcut düzeni değiştirecek gösteriler yapılmasının önüne geçmek olduğunu düşünebiliriz.

Barnaby Martin’in kitabının tam adı Asılı Adam: Ai Weiwei’in Tutuklanışı (Mayıs 2015, çev. Haluk Barışcan, Metis yay.). Uzun yıllar Çin’de yaşamış bir gazeteci ve sanat eleştirmeni olan Barnaby Martin, 81 gün tutuklu kaldıktan sonra “demeç vermeme, yaşadıklarını anlatmama, eski çevresiyle görüşmeme, internet kullanmama” şartlarıyla serbest bırakılan ve polis gözetiminde bir çeşit inzivada yaşayan Ai Weiwei'i ziyaret ediyor ve onunla yaşadıkları hakkında uzun bir söyleşi yapıyor. Barnaby Martin Ai Weiwei’in tutuklanışını anlatırken babasından başlayarak Çinli sanatçıların hapise girmesinin neden o kadar doğal karşılandığını da anlamaya çalışıyor. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşundan beri sanat alanında yaşananları da anlatıyor.

Asılı Adam: Ai Weiwei’in Tutuklanışı Çin’de sanatını yapmaya çalışırken özgürlük ve adalet için mücadele etmek zorunda kalan büyük bir sanatçının öyküsünü roman tadında, sürükleyici bir üslupla anlatıyor.