Sennur Sezer, "Şeytanın Sözlüğü", Evrensel, 19 Ekim 2014

Bir sözlüğün bir mizah eseri olabileceği aklınıza gelmiş miydi? Üstelik yazılışından bu yana yüz yılı aşkın süre geçse de kimi esprilerin eskimeyeceğini düşünmüş müydünüz?

Ambrose Bierce ilk kez 1881’de haftalık bir gazetede yayımlamaya başlamış Şeytanın Sözlüğü'nü.Yayımlanan bölümler 1906’da Şeytan sözcüğünün "dini neticeleri" düşünülerek Siniğin Sözlüğü adıyla toplanmış. İddiaya göre yazarının bu adı ne kabul ne de reddetme şansı olmamış. (Bu cümlenin anlamı, "Yazara kimse bir şey sormadı" olmalı). Ambrose Bierce hiciv yazarı, ve gazeteci. 1842’de Ohio’da "on üç kardeşin onuncusu" olarak doğdu. Bütün kardeşlerinin adı A harfiyle başlıyordu. (Belki de mizaha eğilimi bu yüzdendir). İç savaşa Kuzey saflarında katıldı. Birkaç yıl karısıyla birlikte İngiltere’de kaldı. Geri dönüşünde gazetelerde köşe yazarlığı dışında şiir ve öykü kitapları da yayımladı.

İki oğlunun ölümü ve eşiyle boşanmasından sonra 1913’te İç Savaş’ın yaşandığı alanlarda bir geziye çıktı. Meksika’ya geçti ve 26 Aralık’ta bir arkadaşına yazdığı mektuptan sonra kayboldu. Bu kayboluş yüzünden 1914’te öldüğü varsayılır.

Dilimize bu sözlüğü çeviren Özde Duygu Gürkan kültür ve zaman farkından dolayı esprisini yitirenleri, sözcük esprisi çevrilemeyenleri elemiş . Bu yüzden elimizdeki kitap bir seçme. Alaysı yorumlar, kimi zaman öyküler ve fıkralar okumak, bazen güncel olaylarla paralellik kurmaya uygun bir kitap. Size edilen kaba sözleri ve küfürleri de olumlu yorumlamaya yarayabilir.

Mesela "ahmak" sözünü Metis Yayınları arasında yer alan Şeytan’ın Sözlüğü şöyle yorumluyor:

"Ahmak, s. İnsan meselelerindeki etkileri daima baskın ve belirleyici olan büyük ve güçlü kabileye mensup (kimse). Ahmağın faaliyetleri belli bir alan, düşünce ve eylemle sınırlı değildir, "Bütünü kapsar ve düzenler". Her konuda son sözü söyleyen odur; kararı katidir. Fikirlerde ve zevklerde neyin moda olacağını , konuşma özgürlüğünün sınırlarını o belirler ve davranışların hududunu o çizer."

Bu tanımı beğenmediyseniz, aşağıdaki tanıma katılmazlık etmeyeceğinize eminim:

"bayan,i. Kaba ve görgüsüz insanların kadına verdiği isim. California vali muavini ve eyalet hapishanesi müdürü bir keresinde hapishanede "931 erkek ve 27 bayan" olduğunu bildirmişti."

Mizah güldürmese de katlanmayı ve direnci arttırır.