Süreyya Su, "Bu nehri geçmek kolay değil", zaman.com.tr, 5 Mart 2014

Hans Blumenberg, Almanya’nın İkinci Dünya Savaşı sonrası döneme ait en önemli felsefecilerinden biri. 1920’de Lübeck’de doğdu. Savaş nedeniyle çalışmaları yarıda kesildi. Bu zaman içinde Yahudi kimliği yüzünden zulme uğradı ve gelecekte karısı olacak kişinin ailesi tarafından saklandı. Savaşın bitiminden sonra alelacele doktorasını ve doktora sonrası tezini tamamladı. Sonra sırayla Hamburg, Giessen ve Bochum üniversitelerinde hocalık yaptı, nihayet Münster’de kalarak 1970 ile 1986 yılları arasında ders verdi. 1966’dan itibaren hacimli kitaplar yayımladı. Bunların en önemlileri Modern Çağın Meşruiyeti, Mit Üzerine Çalışmalar ve Kopernik Çağının Oluşumu’dur. 1996’daki ölümünden sonra hazırlanan kitaplarının düzenli olarak yayımlanması, Almanya’da çalışmalarına ilginin canlı kalmasını sağladı.

‘Mutlak metaforlar’

Blumenberg’in eserlerinin temel konusu, insanın tarihi nasıl deneyimlediği meselesi ve buna bağlı olarak tarihin retoriği ve metaforlarıdır. Daha ilk metinlerinden itibaren “mutlak metaforlar” kavramını düşünce tarihinden örneklerle inceledi. 1957’de “Bir Hakikat Metaforu Olarak Işık” adlı makalesini yayımladıktan sonra 1960’ta Bir Metaforoloji İçin Paradigmalar adlı kitabını yayımladı. Orijinal baskısı 1987 tarihli olan Endişe Nehri Geçiyor, Blumenberg’in bir metafor bilimi önerdikten sonra, yaklaşık otuz yılda metaforları ele alış tarzının değişmiş olduğunu gösteriyor. Burada ele alınan hikâyeler ve felsefe tarihinden anekdotlar, artık anlamın yüzyıllar içinde değişen ufuklarına açılıyor. 1980’lerden itibaren Blumenberg’in felsefi söylemi zenginleştirici bir ifade aracı olarak metafor tarafından icra edilen yaratıcı eser nosyonu, onun yazılarının biçim ve biçemini temelden şekillendirmeye başlamıştır. Blumenberg, 1970’lerdeki gibi metaforlar için bir tarihyazımı yapmak ya da bir teori üretmek yerine, felsefe tarihindeki çeşitli boşlukları keşfetmek üzere kısa edebi denemeler yazmayı tercih etmiştir. Edebi bir tutkuyla felsefi ve bilimsel hedeflerin yer değiştirmesi onun düşüncesinin tarzı ve nesnesi arasında daha büyük bir uyum meydana getirmiştir.

Kitapta bir araya gelen anekdotlar, meseller, aforizmalar ve denemeler, metaforların sıklıkla çarpıtılan ve kavranamayan anlamları için başka türlü yorumlar öneriyor. Blumenberg bu kısa denemeleri ilkin Akzente adlı edebiyat dergisinde ve Neue Zürcher Zeitung gazetesinde yayımlamıştı. Endişe Nehri Geçiyor daha önce süreli yayınlarda çıkmış bu edebi denemelerin, tematik olarak altı bölüm halinde düzenlenmiş bir derlemesi.

Entelektüel tutarlılık

Bu kısa denemeleri çarpıcı şekilde farklı kılan özellik, Blumenberg’in metafor üzerine daha erken tarihli çalışmalarından hem biçim hem biçem olarak farklılık göstermesidir. Bu kitap ayrıca felsefecinin tematik ilgilerinde ve entelektüel yönelimlerindeki tutarlılığa örnek teşkil ediyor. “Denizciliğin Tehlikeleri” ve “Muhtemel Kayıplar” adlı ilk iki bölümde, deniz seyahati ve deniz kazası metaforlarındaki varyasyonlar tartışılıyor. “Temel Farklılıklar” adlı üçüncü bölümde, Blumenberg Almancada hem “zemin” hem “akıl” anlamına gelen grund kelimesiyle oynuyor. Üçüncü bölümdeki mahcup, sıkılgan sorgulamalar, “Dünya Düzeni Gibi Bir Şey” adlı dördüncü bölüme kolay bir geçiş sağlıyor. Bu bölümdeki ilk deneme mutlak metaforların sürekliliğini zımnen tasdik eden bir paragrafla başlıyor. “Kaçırılmış Buluşmalar” adlı beşinci bölüm, ressamlar, müzisyenler, yazarlar ve filozoflar gibi tarihi figürlerin birbirleriyle karşılaşmalarını anlatıyor. Blumenberg’in burada odaklandığı konu yanlış anlamalar ve kaçırılan fırsatlar. “Dasein’ın Endişesi” adlı altıncı bölüm, başlığın da ima ettiği gibi, Heidegger’den esinlenen ve ona cevap olarak yazılmış metinlerden oluşuyor.

Blumenberg metaforları seven ve onlarla uğraşıp düşünen bir felsefeci, bu yüzden metinleri oldukça kapalı ve farklı çağrışımlarla yüklü; metaforların güçlü aktığı bir nehirde iyi yüzme bilmeniz gerek.