Bora Güvener, “Evrim Serüveni”, Bilim ve Gelecek, Mart 2013

Evrim Serüveni’nde, biyolojik evrim kuramının 19. yüzyılda doğuşunun ve 20. yüzyılda yapılan pek çok çalışma sayesinde sağlam bir bilimsel temele oturtulup günümüze gelişinin hikâyesi anlatılmaktadır. Bilindiği üzere organik değişim fikri, 19. yüzyılda ortaya atılan yeni bir fikir değildi. Antik Yunan çağına ve muhtemelen daha da eskilere dayanıyordu. Ancak 19. yüzyılın ortalarına doğru, Charles Darwin ile Alfred Russel Wallace güçlü bir kuram geliştirerek organik değişim olayına bilimsel bir açıklama getirmeyi başarmışlardı. Bu kuramın kilit kavramı, “doğal seçilim”di. Kitapta anlatıldığı gibi, aslında doğal seçilim fikri de bu iki bilginden önce başkaları tarafından öne sürülmüştü; ancak Darwin ve Wallace, yıllarını adadıkları gözlem ve deneyleri sayesinde, doğal seçilimi bir sav olmaktan çıkarıp ayağı yere basan bir evrim kuramının vazgeçilmez parçası haline getirmişlerdi.

Evrim Serüveni’inde biyolojik evrim anlatısı, Charles Darwin ile Alfred Russel Wallace’ın yaşam ve düşüncelerinin etrafında örülmüş. Darwin ile Wallace, doğal seçilime dayalı evrimsel dönüşüm fikrine nasıl varmışlardı? Yıllarını adadıkları dünya yolculukları tam olarak nasıl gerçekleşmiş, yolculukları sırasında yaptıkları incelemeler ve yaşadıkları deneyimler bilimsel görüşlerini nasıl şekillendirmişti? Gözlemleri, hangi düşünceleri tetiklemişti? İnsanın doğaya bakışını altüst eden buluşlarıyla, zamanın “müesses” bilim camiasına hangi açılardan ters düşüyorlardı? Kitap bu sorulara cevap getirmeye çalışıyor. Bunu yaparken, Darwin ile Wallace’ın dünya gezilerine geniş bir yer veriyor. Bilindiği üzere Darwin beş yıla yakın bir süre Beagle gemisiyle bir dünya turu gerçekleştirmiş ve bu seyahati sayesinde –hem yolculuğu sırasında hem de yolculuğunu izleyen yıllarda– yepyeni bir bilimsel bakış açısı geliştirmeyi başarmıştı. Belki daha az bilinen, “ikinci adam” konumunda olan Wallace’ın da çok uzun –hatta Darwin’den de uzun– yolculuklar yaptığıdır. Kitabın anlatısından öne çıktığı gibi, eğer bu dünya yolculuklarını yapmasalardı muhtemelen ne Darwin’in ne de Wallace’ın evrim kuramına ulaşması mümkün olurdu.

Her iki bilginin dünya yolculuklarına ve evrim kuramının doğuşuna tanıklık ettikten sonra Evrim Serüveni günümüze dönüp şu soruların izini sürüyor: Bugünkü biyoloji biliminde evrimin yeri nedir? Evrim olgusunu gerçeklikle bağı olmayan bir varsayım olmaktan çıkararak güçlü bir bilimsel kuram haline sokan göstergeler nelerdir? Evrimleşme hangi mekanizmalara dayanır? Yeni bir tür tam olarak nasıl ortaya çıkar? Evrimin günlük hayatımızdaki yeri nedir, evrim yaşantımızı nasıl etkiler? Dahası, evrimi tasarım amacıyla kullanabilir miyiz, nasıl? Kitap bu sorulara, fosil kayıtları, körelmiş organlar, geçiş şekilleri, genetik mutasyonlar ve rekombinasyonlar, doğal seçilim, eşeysel seçilim, tarafsız seçilim ve genetik sürüklenme, yalıtım ve benzeri çok farklı başlıklar altında yanıt getiriyor.

Modern evrim kuramı, yaşamın karmaşıklığını yakalamayı amaçlayan, başka pek çok bilim dalından faydalanan ve bu yüzden de anlaşılması pek kolay olmayan bir kuramdır. Kitap, kuramın bu karmaşıklığından sıyrılıp konunun ana kavramlarını her okurun anlayabileceği şekilde özetleyip sunuyor.

Kitabın özgünlüğü, konuya yaklaşım ve konuyu işleyiş tarzında öne çıkıyor. Evrim kuramı üzerine çok sayıda kitap yayımlanmış olan Anglosakson literatüründe bile, Darwin ile Wallace’ın yaşam öykülerini ve fikirlerini bir çatı altında toplayan eserlere rastlamak oldukça zordur. Üstelik pek çok kaynakta, Wallace’ın katkılarının önemi teslim edilse de, bu biliminsanının rolü sıkça arka plana itilmiştir. Evrim Serüveni ise Darwin ve Wallace’nın bilimsel çalışmalarının öyküsünü bir arada harmanlayıp okuyucuya sunuyor ve Wallace’in oynadığı rolü hakkını vererek ortaya koyuyor.

Öte yandan kitap bu iki 19. yüzyıl bilgininin hayatlarını aktarmanın yanı sıra, evrim kuramının ana unsurlarını modern bakış açısıyla ele alıyor. Böyle bir sentez sunması açısından da orijinal bir katkıda bulunuyor. Bir diğer dikkat çekici özelliği, bu tür eserlerde sıkça yapıldığı gibi yaradılışçılığı savunan tezlerle tartışmaya girmeden salt bilimsel alana sınırlı kalmasıdır. Kitabın, teknik terimlerden olduğunca arınmış ve yalın bir dille yazılmış olması uzman olmayan okurlar tarafından şüphesiz takdirle karşılanacaktır.