Can Bahadır Yüce, “Etkilenme Endişesi’nin bilinmeyen hikâyesi”, Zaman, 16 Aralık 2008

Harold Bloom: "Benim anladığım edebi eleştiri, felsefenin, herhangi bir sosyal bilimin ya da politikanın bir parçası olamaz. Eleştiri, yalnızca edebiyatın bir parçasıdır."

20. yüzyılın en önemli eleştiri metinlerinden Etkilenme Endişesi, yayımlanışından 35 yıl sonra Türkçede. Dünyanın en saygın edebiyat eleştirmenlerinden Harold Bloom'la hâlâ çok tartışılan kitabını ve eleştiri anlayışını New Haven'daki evinde konuştuk.

Harold Bloom, küçük bir üniversite şehri olan New Haven'da, 54 yıldır aralıksız ders verdiği Yale Üniversitesi'nin civarındaki vişne çürüğü renkli, şirin evinde bir tür inziva hayatı yaşıyor. Kimilerince bir başyapıt sayılan, kimi akademisyenlerce kıyasıya eleştirilen ünlü kitabı The Anxiety of Influence'ın Etkilenme Endişesi adıyla yayımlanan Türkçe baskısı üzerine konuşmak için kapısını çaldığımızda heyecanını gizlemiyor. İlk yayımlanışından 35 yıl sonra eserinin başka bir dile daha çevrilmesinden, hâlâ ilgi devşirmesinden memnun. Etkilenme Endişesi'nin Türkiye'de yayımlanmasına biraz da şaşırmış: "Bu, biraz ezoterik ve zor bir kitaptır. Bu yüzden hâlâ ilgi görmesine biraz şaşırdığımı itiraf edeyim." diyor.

Kitap daha geçen aylarda Kore'de, Slovenya'da yayımlanmış; Arnavutça ve Macarcaya çevrilmiş. Bloom, kitabının Türkçe baskısını heyecanla eline alıyor; hemen, aynı dizide yayımlanan öteki kitapların listesinin bulunduğu sayfaya bakıyor. Adorno, Todorov, Paul de Man isimlerini görünce onlara ilişkin anılarını anlatmaya başlıyor. Söz ister istemez, Bloom'un Amerikan Edebiyat Akademisi'yle ve Fransız eleştirmenlerle arasındaki sürtüşmeye geliyor: "Paul de Man, Derrida gibi yakın arkadaşlarım zamanla entelektüel rakiplerim oldular. Daha sonra 'düşmanlarım' farklılaştı, Shakespear'i yerin dibine sokup çıkaran 'kültürel eleştiri'cilere karşı Batı kanonunu savunmak gerekiyordu. Ben de akademisyenler yerine genel okura hitap eden kitaplar yazmaya başladım." Bloom, yirmi yılı aşkın bir süredir yalnızca 'genel okur' için kitaplar kaleme aldığını söylüyor, Amerikan Akademisi'ni –yine– yalnızca politik doğruculuk peşinde olmakla suçluyor.

Harold Bloom'a, Etkilenme Endişesi'ni yazma fikrinin ilk ne zaman zihninde belirdiğini soruyoruz. "Kitabın şimdiye kadar hiçbir yerde anlatamadığım hikâyesini size anlatayım" diyerek söze başlıyor: "Otuz yedinci doğum günümde, 11 Temmuz 1967 gecesi kötü bir kâbusla uyandım. Düşümde kanatlı, meleğe benzer bir yaratık beni boğuyordu. Gecenin üçünde mutfağa indim, kendime bir kahve yaptım ve kalemi alıp şiirsel etkilenme üzerine ilk taslağı yazmaya başladım. Altı yıl sonra, 1973'te Etkilenme Endişesi ortaya çıktı. Bu kitap, yazarlığımın dönüm noktasıdır. Yazdığım o ilk taslak kaybolmuştu, neyse ki seçkin sanat tarihçisi Ernst Gombrich sayesinde yıllar sonra bulundu."

Peki, kitap ilk yayımlandığında tepkiler nasılmış? Bloom, kitabının anlaşılmamasından yakınıyor: "Paul de Man, kitaptan hoşnut olmadığını ifade eden bir eleştiri yazdı. Kitabı yanlış anlamıştı, eleştiriyi psikolojiye indirgediğimi öne sürdü; oysa yanılıyordu. Etkilenme Endişesi'ndeki tezlerim çoğunlukla yanlış anlaşıldı. 'Endişe' şair, romancı ya da oyun yazarı tarafından hissedilmez; yapıt tarafından, şiir, roman, oyun hatta deneme tarafından hissedilir. Bu , bir yapıtın başka bir yapıt tarafından yanlış okunmasıdır. Bunu açıklayabilmek için yıllarımı harcadım. Poetry and Repression (Şiir ve Bastırma) adlı bir kitap yazdım, kimse anlamadı."

Etkilenme Endişesi üzerine Türk basınında çıkan tek tük tanıtım yazılarına bakınca, bu anlayışsızlığın bizim edebiyat çevremizde daha vahim bir boyutta olduğunu söylemek mümkün. Harold Bloom, Etkilenme Endişesi'nden sonraki 10 yıl içinde yazdığı her şeyin, bu kitabın daha iyi anlaşılmasına yönelik bir çaba olduğunu söylüyor. Bunu o yıllarda değil, yaşlanınca fark etmiş. Beş yıldır üzerinde çalıştığı "Yaşayan Labirent" adlı devasa çalışma ise "edebiyatta etkilenme" kavramının bütüncül bir şekilde ele alındığı, Bloom'un bütün entelektüel geçmişinin meyvesi olacak.

Etkilenme Endişesi'nin tezi, edebiyatın edebî etkilenmeden bağımsız düşünülemeyeceği şeklinde özetlenebilir. Umarız, kitabın Türkçe çevirisi, poetikanın çoktan cevap bulmuş sorularına takılıp kalmış edebiyat dünyamızda gereğince karşılığını bulur.