Elif Tunca, “Felaket isimleri bile siler: Sertifika No: 000358”, Zaman, 26 Nisan 2006

Teknoloji yolculuğu insana, ihmalkârlık, vurdumduymazlık ve belki de aymazlık gibi yine ‘insanî’ gerekçelerle bir felaket olarak dönüyor.

26 Nisan 1986’da, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde (SSCB), Ukrayna’nın Çernobil kentinde yaşanan, tam da buna örnekti. Kentteki nükleer enerji santralında meydana gelen kaza, kuşaklar boyunca sürecek bir faciaya yol açtı: Yüksek düzeyde radyasyona maruz kalan insanların sadece kendileri değil, çocukları ve torunları da ölümcül hastalıklarla mücadele etmek zorunda kaldı. Bu mücadele esnasında sadece sağlıklarını ve umutlarını değil, isimlerini bile kaybetti kimileri. Örneğin 15 yaşındaki Annya Pesenko, hükümetin gözünde “Sertifika No: 000358” olarak tanınıyor. Annya’da simgeleşen Çernobil faciasının etkileri, Greenpeace’in hazırladığı ve felaketin 20. yıldönümünde yayımlanan Sertifika No: 000358 adlı kitapta toplandı.

Beyaz Rusya’nın Gomel kentinde yaşayan Annya’nın dramı dört yaşında ortaya çıkmış. Beyninde tespit edilen tümörün, Çernobil’den miras olduğu anlaşılınca hükümet ona adı geçen sertifikayı vermiş. Bu sertifika, sahibine belli sağlık kuruluşlarına giriş, aspirin ve parasetamol gibi bir dizi ilacı ücretsiz temin, kamu hizmeti faturalarında indirim ve kamu araçlarıyla ücretsiz dolaşım hakkı veriyor. Ama bu, Annya ve ailesinin, yatakta sabit yatmaktan kaynaklanacak yaraları önlemek için her gece nöbetleşe sadece on beşer dakika uyuyabilmelerine çözüm getirmiyor.

Annya, Çernobil kurbanlarından sadece biri. Rusya Musliyomovo, Başakul, Kurmanova, Ukrayna Pripiyat, Narodiçi, Kiev, Kazakistan Semipalatinsk, Sarzal, Ayaguz’da kimi felçli, kimi tümörlü, kimi zihinsel engelli sayısız mağdur yaşıyor. Çoğu da hiç yaşayamadı demek doğru olur belki; radyasyona maruz kalan Musliyomovo’ya 60 kilometre uzaklıktaki Tıp Fakültesi, deforme olmuş embriyo ve ceninlerden oluşan bir koleksiyona sahip. Bu manzaranın ürkütücülüğüyle yaşanan kürtaj dalgası sonrasında Ukrayna’da doğum oranı, 70’lerdekinin yarısına düşmüş. Faciaya şahit olanların hiçbiri boyutlarını önceden anlayamamış. Zaten Glastnost’tan önce facia hakkında net bir açıklama bile yapılmamış. O dönemde Mayak’ta traktör şoförü olarak çalışan ve patlamadan sonra kötürüm kalan Vafir Gusmanov, şimdi sadece kısa mesafeleri, koltuk değneğiyle aşabiliyor. Onun durumundaki pek çok kişi, tazminat davaları açmış; ama sonuç parlak değil: Radyasyona maruz kalan yüz binlerce insandan sadece 30 bini küçük bir tazminat alıyor.

Dünya genelinde gerçekleştirilen bir fotoğraf sergisinden hareketle hazırlanan Sertifika No: 000358, her ne kadar endişeli gözler, umutsuz yüzler ve çorak toprak görüntüleri sunsa da yalnızca yaşanan acılardan örnek verme derdinde değil. Şimdilerde de dilimizden düşmeyen nükleer enerji hakkında etraflıca düşünmek için bir fırsat sunuyor önümüze.