Esen Tezel, “İmkânsız aşka ağıt”, Picus, Nisan 2005, Sayı: 21

Vesikalı Yarim hem konusu, hem de oyuncularıyla Türk toplumunun hafızasında yer etmiş bir film. Peki bu filmi kendisiyle aynı dönemde çekilen diğer melodramlardan ayıran yanları neler? Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden altı akademisyenin ortak çalışması olan Çok Tuhaf Çok Tanıdık, bu sorunun cevabını bulmaya yönelik bir kitap. Filmi biçimsel özelliklerinden senaryosuna, oyuncularından kurgusuna kadar her yönüyle inceleyen bu çalışma özellikle, Vesikalı Yarim’in Türk toplumunun sosyal gerçekleriyle kesişen taraflarını bulmayı amaçlıyor. Filmin kültleşmesinin ana sebeplerine baktığımızda karşımıza şu dört unsur çıkıyor: temeli efsanelere dayanan “imkânsız aşk” teması, filmin melodramla trajedi arasında gidip gelen yapısı, Türkan Şoray unsuru ve yönetmen Lütfi Ö. Akad’ın üslubu. Bu dört unsurun etraflıca incelendiği kitapta Akad’ın sinemasının Türk sinema seyircisinin zihnindeki yeri şöyle açıklanıyor: “Akad’ın sinemasına niteliğini veren unsur, Türkiye modernleşmesinin toplumsal ve kültürel hayatta yarattığı değişimleri ele alış tarzıdır. Akad’ın filmlerinde karşımıza çıkan tematik çizgi, maliyetleri ve sonuçlarıyla modernleşmedir. Modernleşmenin sancılarını filmlerine aktarırken Akad, ‘modernleşme karşıtı’, ahlakçı bir konum almaz; kendisinin de söylediği gibi amacı, ‘halkla doğrudan doğruya temas kurmak, halkın sinemasını yapmak’tır.” Vesikalı Yarim’de yönetmen bunu, “içimizden biri” diyebileceğimiz karakterler yaratarak başarıyor. Üstelik ulaşılmaz kadınlığı simgeleyen Türkan Şoray unsuru, filmde bir arzu nesnesi olarak karşımıza çıkan Sabiha karakteri aracılığıyla bu temas olanağını azaltmak bir yana, artırıyor. Aşk söz konusu olduğunda imkânsızı istemek, insanoğlunun en büyük ve en “tanıdık” zaaflarından biri çünkü. Vesikalı Yarim’de bu imkânsızlık baştan kabul ve itiraf ediliyor. “Filmin unutulmaz repliği ‘çok eskiden rastlaşacaktık’, bir ‘keşke...’ cümlesidir: ‘Keşke Halil ve Sabiha çok önceden, Halil’in evli, Sabiha’nın vesikalı olmadığı bir zamanda rastlaşsalardı, çok eskiden...’ (...) Melodramın uylaşımlarından biri olan keşke zemini filmi önceler; melodramın kurucu unsurudur.”

İçinde filmden karelerin de yer aldığı Çok Tuhaf Çok Tanıdık, Vesikalı Yarim filminin ayrıntılı bir sosyolojik çözümlemesini yaparak, bu filmle Türk toplumunun modernleşme süreci arasındaki ilişkiyi irdelemesi bakımından çok önemli bir akademik çalışma. Kitabın sonunda, filmin yönetmeni Lütfi Ö. Akad ve senaristi Safa Önal’la yapılmış birer söyleşinin yer aldığını da belirtelim.