Sunuş, s. 7-8

Psikanalitik literatür incelendiğinde iki tip kaynakla karşılaşılır. Bu kaynaklardan biri daha çok deneyime yakın simgesel-kültüralist bir çerçevede yer alırken diğeri teorik-natüralist bir görünüm sunar. Psikanaliz bu kaynaklardan ne birini ne ötekini elden çıkarmaya eğilimli gibi durmamaktadır.

Psikanalizin insani deneyimden hareket ettiği açık bir veridir. Bu çerçevede psikanaliz, analiz edilenin şahsi deneyimini esas alarak söyleminin ardındaki güdülenmelerin gizli bilinçdışı anlamını yorumlamaya çalışır ve bilindiği gibi yorum çalışması analitik sürecin temelini oluşturur. Bununla beraber Freud'dan beri psikanaliz bilinçdışı simgesel faaliyetin yorumlanmasıyla yetinmemiş daha teorik bir ikinci dile de; metapsikolojiye de ihtiyaç duymuştur. Bu ikinci düzeyde insanın ruhsal süreçleri natüralist bir şekilde ele alınır.

Sayıca az olmakla beraber kimi psikanalistler gerek literatürdeki gerek analitik düşüncedeki bu ikilikte epistemolojik bir sorun görmüşler ve psikanalizin teorik-natüralist söylemini terk etmesi gerektiği fikrini savunmuşlar, ancak yeterince etkili olamamışlardır. Acaba psikanaliz sürecinde gözlenenler yazılı metinlere dönüştürülürken aynı zamanda daha soyut, teorik-natüralist bir dile başvurma gereği nereden doğmaktadır?

Psikanalizin teorik-natüralist bir söyleme de ihtiyaç duymasının biri klinik, diğeri meta-klinik iki nedeni olduğunu düşünebiliriz. İlk planda bilinçdışı simgesel komplekslerin, analiz edilenin özelinde klinik olarak nasıl bir genel yapılanma; yani şahsiyet çerçevesinde devreye girdiğinin ayırt edilmesi gerekir. Bilinçdışı güdülenmelerin benzer simgesel ifadelerini farklı psikopatoloji düzeyindeki vakalarda gözleyebiliriz. Ancak bunları ayırt eden özellik şahsiyetlerinin genel yapılanmaları çerçevesinde anlaşılabilir. İşte Jacobson'ın Kendilik ve Nesne Dünyası bu tipte klinik bir kaygıdan hareket eden ve psikanalizin teorik-natüralist yönüne ağırlık veren en temel çalışmalardan biridir. Bu çalışma izleyen psikanalitik çalışmaları, bilhassa Kernberg'inkileri derinden etkilemiştir.

Psikanalizin soyut, teorik-natüralist bir söyleme başvurmasının meta-klinik sebebini diğer disiplinlerle, bilhassa biyolojik disiplinlerlerle ilişkiyi korumak şeklinde ifade edebiliriz. Bu sayede psikanaliz "yorum"dan daha sağlam temelleri olan disiplinlerle çelişmediğini gösterebilme şansına erişmektedir. Gerçekten de psikanalizin biyoloji ile çeliştiğini gösteren en küçük bir delil bile yoktur. Jacobson'ın çalışması, kendisi ön plana almamış olsa dahi, bu bakımdan da önemsenmiştir.

Psikopatoloji bakımından oldukça gerilemeli vakalarla çalışmış olan Jacobson, Freud'un birincil narsisizm ve mazoşizm kavramlarını tartışmak suretiyle yaşamın başında libido ve saldırganlık şeklinde ayrımlaşmamış tek bir ruhsal enerji olduğunu ve bu iki temel dürtünün "iyi" ve "kötü" deneyimlere bağlı olarak sonradan ayrımlaştığını düşünmüştür. Bu yaklaşımda duygusal deneyimlere, dolayısıyla çevreyle (anneyle) etkileşimlere özel bir değer verilmektedir. Jacobson bilhassa gerilemeli vkaların dinamiğini bu erken duygusal deneyimlere bağlı olarak ele alır. Yazara göre bu dinamiğin esasını erken duygusal deneyimlere bağlı olarak tutarlı bir kendilik ve nesne dünyasının oluşmamasında aramamız gerekir. Erken duygusal deneyimlerden kalkarak içselleştirilen nesne ilişkilerinin bu tutarsızlığı şahsın gelecekteki nesne ilişkilerini ileri derecede tutarsız bir şekilde algılayıp yorumlamasına yol açacaktır.

Jacobson'ın bu yaklaşımı dizimizde bazı eserlerine yer verdiğimiz büyük ustalardan Kernberg'i geniş ölçüde etkilemiş olmakla beraber aralarında ciddi farklar vardır. Kernberg doğuştan gelen belirleyicilere Jacobson'a oranla çok daha büyük bir önem verir ve nesne dünyasının oluşmasında Jacobson'a koşut bir şekilde erken duygusal deneyimleri temel almakla beraber, bu deneyimlerin "iyi" veya "kötü" olarak algılanıp içselleştirilmesini doğuştan gelen içgüdüsel eğilimlere bağlar. Ancak aralarındaki kökten farklara rağmen Kernberg, Jacobson'ın çalışmalarına büyük önem vermiş ve kendi yaklaşımının temellerinden biri olarak kabul etmiştir.

Böylece teorik psikanalize önemli ölçüde katkıda bulunmuş yeni bir kitapla Ötekini Dinlemek dizimizi sürdürüyoruz.