Arzu Çiftsüren, "Çevirmenin sözü"

1947 yılında Pakistan’ın kurulmasıyla, Hindistan’da yaşayan Müslümanların Pakistan’a, Pakistan tarafında yaşayan Hindu ve Sihlerin Hindistan’a göç etme zorunluluğu ortaya çıkıp her iki taraftan on iki milyon kişi sınırın diğer tarafında yaşamaya mecbur bırakılınca, göç esnasında evlerinden koparılan insanların yaşadığı trajik hikâyeler bu dönemde yazılan öykülere konu olmuştur. Urdu edebiyatının kuşkusuz en güçlü yazarlarından Saadat Hasan Manto, insanların yollarda öldürülmesi, çeşitli işkencelere maruz kalması, kadınların tecavüze uğraması, evlerin tarumar edilmesi, anayurtlarından ayrılmak durumunda bırakılan kişilerin yıllarca beraber yaşadıkları dostlarından, sahip oldukları topraklardan koparılması gibi göç sürecinde meydana gelen olayları ve sonrasında oluşan kimlik sorununu eserlerinde büyük bir ustalıkla işlemiştir.

1912 yılında Müslüman bir ailenin çocuğu olarak Hindistan’da dünyaya gelen Manto, bölünmeden sonra bizzat kendisi de göç sürecini yaşayarak Pakistan’a yerleşmek durumunda kalmıştır. Göç esnasında yaşananları eserlerinde bu denli etkileyici bir dil ve üslupla işlemesinin altında yatan etkenlerden biri budur.

Emperyalist güçler alt-kıtayı önce sömürmüş, sonrasında halklar arasına nifak tohumları atarak düşmanlığı körüklemiştir. Yıllarca aynı coğrafyada bir arada yaşayan Müslüman-Hindu ve Sihler, artık birbirlerini katletmeye başlamıştır. Manto’nun çocukluğuna denk gelen bu karışıklık dönemi onun gelişimi üzerinde iz bırakmış, tüm bunlar Toba Tek Singh gibi Hindistan-Pakistan bölünmesini etkileyici bir şekilde gözler önüne seren, hatta bölünmenin sancılarını okura adeta yaşatan bir baş yapıt yazılmasına zemin hazırlamıştır. Pek çok dile çevrilmiş olan Toba Tek Singh bölünme sonrası ortaya çıkan sorunları sosyal ve psikolojik yönüyle ele alan bir başyapıttır. Manto özellikle bu öyküsüyle dünya edebiyatları arasında Urdu edebiyatının “Ben de varım” demesine vesile olmuştur.

Öykülerinin neredeyse tamamı hiç beklenmedik şekilde sona ererek okuru şaşırtır, kimi zaman da Manto öykünün sonunu okurun kendisine bırakır. Öykülerinde yer alan alt-kıtaya ait yerel ve kültürel unsurlar okura bu coğrafyanın sosyal ve kültürel yapısından kesitler sunar.

Toplum normlarına aykırı olarak müstehcenliği de tüm doğallığıyla öykülerinde işleyen Manto, bu hususta pek çok eleştiriye maruz kalmış, buna da kendi kitabının önsözünde şu şekilde yanıt vermiştir:

“Siz bu öykülere tahammül edemiyorsanız demek ki içinde bulunduğumuz bu zaman tahammül edilmezdir. Öykülerimdeki tüm çirkinlikler yaşadığımız bu zamana aittir. Halihazırda zaten çıplakken toplumun, kültürün ve medeniyetin çamaşırını ben neden çıkarayım? İnsanlar bana kara kalem diyorlar. Ben kara tahtaya siyah tebeşirle değil, beyaz tebeşirle yazıyorum ki tahtanın karalığı iyice belirgin olsun.”