Kadriye Petek, "Mekân Yaratmak", noroblog.net, 18 Ekim 2018

Sir Arthur Conan Doyle’un efsane karakteri Sherlock Holmes’u tanımayan yoktur.

Keskin zekasını, dikkatini ve birçok karmaşık bilgiyi hafızasının derinliklerinden bulup çıkarmasını hayretler içinde okumuş; hakkında yapılan dizi ve filmleri kaçırmadan izlemişizdir. Özellikle Benedict Cumberbatch’in Sherlock karakterini canlandırdığı yapımla popülerlik kazanmış öyle bir teknik vardı ki, karakterin zekasını görünür hale getirdi. “Hafıza sarayı” (mind palace) tekniğinden bahsediyorum.

Dizideki meşhur sahnelerden sonra bu teknik hakkında oldukça yazılıp çizildi, adım adım saraylar(!) kurmak için neler yapılması gerektiği anlatıldı birçok sitede. Hatta, tekniği arama motorunuza yazıp aratacak olursanız birbirinin aynısı olan ve 8 kez Dünya Hafıza Şampiyonu olan Dominic O’Brien’ in, bu tekniği kullanarak 2808 adet iskambil kağıdını sırasıyla saymayı başardığını anlatan yazılar bulabilirsiniz. O’Brien’ in gerçekte sadece hafıza sarayı tekniğini kullanarak şampiyon olmadığı açık, çünkü bu teknik şampiyonumuzun kullandığı altı teknikten sadece biri.

Hafıza Sarayı tekniğinde yapılan şey kısaca, hatırlamayı kolaylaştırmak için mekanlardan yararlanmak. Peki, ne oluyor da sıradan bir geri çağırmada olduğundan daha iyi sonuç veriyor mekanlar aracılığıyla hatırlamak? Mekanı olmadan hatırlayabildiğiniz bir anınız var mı peki? Belleğimiz ve mekanlar arasında kurulan bağlantılar neden bu denli önemli? Tüm bu sorular ve türevlerini cevaplamaya, en azından anlamlandırmaya çalışmak için daha temel bir soru sorulması gerektiğini düşünüyorum, “beyin neyin nerede olduğunu nasıl biliyor?”

İşte tam da bu sorular üzerine yazılmış bir kitap önerim var size: Mekân Yaratmak- Beyin Nerede Olduğunu Nasıl Biliyor?

Kitabın yazarı Jennifer M. Groh, Princeton Üniversitesi Biyoloji Bölümü’nden mezun olmuş, sonrasında Michigan ve Pennsylvania Üniversitelerinde sinirbilim üzerine master ve doktora yapmış. Jennifer M. Groh akademik başarısını yazarlığına da taşımış. Yazara başarıyı getiren unsur ise, anlattığı konuları günlük hayatta gözle görünür hale getirmesi olmuş.

Mekân Yaratmak kitabında dikkatinizi çeken ilk şey, üç boyutlu bir dünyada görülmesi mümkün olmayan bir kapak resmi oluyor. Peki kitabın içeriğinde neler var? Yazar, kitaba konunun temeli olan görme ve işitme duyularımızın beyinde işlenme sürecini anlatarak başlamış. Daha güzeli yazar, bu süreci okuyucuyu boğmadan ilmek ilmek işlemiş.

Konularla beraber beyinin içindeki yolculuğunuz da giderek karmaşıklaşıyor. Kitap size, adım adım duyulardan hareketlere, hareketin öneminden mekanlar zihnimizde oluşturulurken beynimizde olup bitenlere, oradan da kitabın ana konusu olan mekanların bellekle olan sıkı ilişkisine uzanan ilginç bir yolculuğa çıkmayı teklif ediyor. Kitapta sizi en son bekleyen bölüm ise benim favori bölümüm diyebilirim:

“Düşünmek Üzerine Düşünmek”

İlk bakışta ‘zor kitap’ diye düşünebilirsiniz. Ancak, anlaşılır kılınmaya çalışılmış bir kitap Mekân Yaratmak. Yazar kitapta anlattığı konularla ilgili çeşitli deneylerden örnek vermekten kaçınmamış, anlaşılır olması için ise günlük hayattan ve görsel sanatlardan yardım almış. Kitapta Pierre-Auguste Renoir’nın Denizcilerin Kahvaltısı ve kitabın da kapağı olan René Magritte’ in Le Blanc- Seing gibi klasik tabloların yanı sıra çeşitli illüstrasyonlar da bulmak mümkün. Bu özellikler kitabı zenginleştirirken aynı zamanda ‘karmaşık’ olarak değerlendirilen birçok konuyu anlamanıza yardımcı oluyor.

Uzun bir süre elimden düşürmediğim ve merakı olan herkese tavsiye ettiğim kitap, bilimseverlerin ilgiyle takip ettiği Metis Yayınları’ndan çıkmış.

Tüm Nöroblog okuyucularına tavsiye ederim.