"Fanatik", siyasi sözdağarımızdaki en ağır yaftalardan biri. İletişime kapalı olan fanatik, siyasi rasyonalite çerçevesinin dışında durur; hiçbir argümana tahammül edemeyen, ancak kendine rakip gördüğü her türlü dünya görüşü veya hayat tarzı ortadan kalktığında yatışacak olan (bu onu yatıştırmaya yeterse tabii) azılı, sarsılmaz bir inancın boyunduruğu altındadır; "kafasını değiştiremeyen", uzlaşmaz, iflah olmaz biridir. Bu nedenle, fanatiğin müzakere alanının dışında yer alan edimleri çoğu zaman toplumsal ve siyasi davranışlarla ilgili değerlendirmelerimizi yönlendiren akılcılık varsayımına layık görülmez.

İşte Toscano tam da bu büyük uzlaşmadan kuşkulanıyor ve bu fanatizm yorumunu ıskartaya çıkarıyor. Günümüzde tutkulu bağlılıklardan duyulan endişeyi fanatizmin tartışmalı tarihsel bağlamı çerçevesinde ele alarak, inanç ile sorumluluk, coşku ile akla yatkınlık, karar verme ile düşünüp taşınma arasında sabit karşıtlıklar kuran tartışmaların kavramsal ufkunu genişletiyor. Fanatizmin pedagojiyle ve zorlamayla üstesinden gelinebilecek akıldışı bir sapma olduğu şeklindeki rahatlatıcı fikri savunmak yerine, fanatik yaftası yapıştırılan siyasi davranış ile rasyonel ve özgürleştirici siyaset arasındaki kayda değer, hatta huzursuz edici yakınlıklar üzerinde duruyor.

Kitabın temel amacı, fanatizmi eleştirenlerin hâlâ hiç kuşkusuz soyut ve tehlikeli bir tutku olarak algıladığı eşitlikçi bir siyaset fikrine katkıda bulunmak.

Sonuç, s. 277-282

Fanatizm fikri, geniş bir siyasal ve felsefi karşılaşma yelpazesinin son derece esnek ve farklı koşullara uyum sağlayan bir silahı olmuştur hep. Fanatizmi pek çok bakımdan bel bağlanmayacak bir kavram haline getiren kurucu muğlaklığı, hasımları yetersiz ilan etme veya demonize etme söz konusu olduğunda, bir güce dönüşür. Siyasal düşüncemizi yapılandıran çoğu eşleştirme kolaylıkla fanatizme atfedilebilir. Fanatik, patoloji derecesinde pasif veya maniklik derecesinde aktif (veya Voltaire'in Le Fanatisme'indeki Zeyd gibi, her ikisi de) olabilir. Fanatizm, bireysel bir yanılgı veya kitlesel bir hezeyan (veya bunların ikisi de, Aydınlanma'nın fanatizm imgesindeki gibi, tek tek zihinleri veya farklı unsurların bir araya gelmesiyle ortaya çıkan gövdeleri benzer şekilde etkileyen bir 'kaynama' da) olabilir. Daha da önemlisi, fanatizm suçlaması soyutlama ve evrensellik bakımından aşırılıklara, keza onulmaz biçimde duyusal ve tekil olana da yöneltilebilir....

Devamını görmek için bkz.