Nasıl oluyor da belli bir sanat eserini, bir anda, kendiliğinden beğeniyor ya da beğenmiyoruz? Bir şeyi "sanat eseri" yapan nedir? Güzelliğin doğruluk'la, ya da gerçek'le ilişkisi ne? Neden bazı çağdaş sanat eserleri karşısında şaşırıyor, "anlayamamaktan" sıkıntı duyuyoruz? Sanatlar karşısındaki beğeni ya da yergilerimiz sandığımız kadar kişisel mi?

Bunlar, antik çağlardan günümüze bütün bir sanat tarihi boyunca yanıt aranmış sorular. Jale Nejdet Erzen bu soruları çoğulcu bir yaklaşımla ele alırken, tarih boyunca ortaya çıkmış belli başlı sanat ve estetik kuramlarını tartışarak, varlık ve imge arasındaki ilişkiyi, sanat ve hakikat ilişkisini, varlığı sanat yoluyla temsil etmenin sorunlarını, farklı toplumlardaki farklı estetik yaklaşımların kültürle ve zaman-mekân algısıyla ilişkisini inceliyor. Batılı ve Batı-dışı kültürler arasındaki temel farklılıkları irdeleyen kitap, tarih içinde tamamen ters yönleri tercih etmiş görünen farklı eğilimlerin aslında nasıl birbirlerini etkilemiş olduklarını ve sonuçta "kavuşan zıtlıklar" oluşturduklarını gösteriyor.

Jale Nejdet Erzen, belki tam da bu nedenle, sanata çok farklı açılardan yaklaşılabileceğini ve bunların hepsinin belli bir hakikat payı taşıyabileceğini savunuyor: Sanata dair ayırt edici niteliğin, heyecan ve tutkunun da, ancak bu "çoğulluk" ile anlam kazanabildiğine işaret ediyor.

Giriş, s. 11-17.

Yakın zamana kadar yalnızca sanat felsefesi olarak anlaşılan estetik, son otuz yıldır sanat ve kültür üzerine her türlü düşünceyi ve söylemi kapsadığı gibi, çoğu kez eleştiri, kültür incelemeleri ve sanat, mimari ve kent tarihi ile de pek çok ortak ilgi alanı geliştirmiştir. Bu geniş inceleme alanına bakarak estetiğin farklı anlamlarını belirlemek ve estetik yargı ve sanat çözümlemelerinde bu metinde kullanılan fenomenolojik yöntemin ne olduğunu açıklayarak başlamak yerinde olacak.

1750-58'de yayımlanan Theoretische Ästhetik kitabında Baumgarten "estetik" terimini algılanan farklı duyumsal nitelikler için "Wissenschaft der sinnlichen Erkenntnis", yani duyumsal idrakin bilimi olarak kullanmıştır.(1) Bu tanıma göre estetiği en sade şekilde "duyumsallık" olarak yorumlayabiliriz. Böyle genel ve temel bir yorum, aslında daha akademik kullanımları da belirlemektedir. Bu nedenle, estetiği sanat felsefesi olarak tanımlayan ikinci tarz kullanım da, diyebiliriz ki, sanatı anlamaya temel oluşturacak şekilde sanat biçimlerinin duyumsal algısına ve bunların yorumuna bağlı kalmaktadır. Üçüncü anlam ise estetiği "beğeni" olarak yorumlayandır. Burada yine temel konu, duyumsadığımız biçimlere ya da biçimsel niteliklere karşı her zaman bir yargı, yani beğeni ölçütü uyguladığımız kanısıyla ilgilidir. Estetik aynı zamanda popüler ve gündelik kullanımda beğenilen, yani "güzel" anlamına da gelmektedir. Bu çalışmada estetik, sanat felsefesi ya da ...

Devamını görmek için bkz.

Necmi Karkın, “Çoğul estetik ile karşılaşırken”, Birgün Kitap Eki, 2 Temmuz 2011

Estetik, batı felsefesi geleneğinde sanat ve güzelin gerçekle olan ilişkisi sorgulama alanıdır. Platondan bu yana gelen “güzellik” ve “beğeni” kavramları, Baumgarten tarafından “duyumsallık” olarak bilimsel alana çekilmiştir. Ama estetik her zaman sadece duyumsal algı değil kültürel düşünce ve söylemlerini kapsayan tartışma alanı oluşturmaktadır. Estetik, modern sanatta daha önce belirlenmiş kuramların beklentileriyle belirlenen güzellik algısının değil, onu değiştiren aynı zamanda nesneyi tanımlayabilecek alandır.

Sanatı anlamsal olarak çeşitli kültürlerce hangi tanımlara dahil edildiği önemlidir. Kültürel değişim ve etkileşimlerinin bu süreçteki önemi, estetik olguların tanımlama olanaklarıyla giderek artmaktadır.

Estetiğin sanat ve kültür yapılarındaki belirleyici yönü, Antik Yunan ve Batı kültürü düşünürlerinin teorileriyle belirlenmiştir. Estetik algının kültürel taşıyıcı fenomenleri yaşantısal kavramlarla ifade edilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle batı estetik dünyasının düşünsel biçimleri, bazı kuramlarla (Mimetik, Metafizik, Kozmolojik, Epistemolojik, Etik, Dışavurumcu, Marksist) çözümlenmeye çalışılmıştır.

Estetik yaklaşımların kültür ve zaman boyutlarının çeşitli kültürler arası farklılıkları ortaya konarak “güzellik” ve “ gerçek” kavramlarına nasıl yansıdığı örnekleri verilmiştir.

Doğu-Batı örtüşen zıtlık

Kitabın “ç...

Devamını görmek için bkz.

E. Murat Çelik, “Evrensel ve çoğul bir estetiğe doğru”, Cumhuriyet Kitap Eki, 9 Şubat 2012

Son on yıldır Türkiye’de güncel sanatın daha bir görünür hale geldiğini gözlemleyebiliyoruz. İstanbul merkezli bu hareketlilik açılan yeni müzeler, galeriler, iyiden iyiye kurumsallaşan bienal ile kendini gösteriyor. Öte yandan Contemporary İstanbul gibi satış amaçlı sanat fuarları, Sotheby’s, Saatchi Gallery gibi dünya çapında iş yapan müzayede şirketlerinin İstanbul’u da portföylerine katmaları ve Antik A.Ş. gibi yerli müzayede şirketlerinin Türkiye’de üretilen sanatı dünyaya sunma çabaları da bu yükselişin küresel sanat piyasası ile olan ilişkilerine dair bir şeyler söylüyor bize.

Tüm bu gelişmeler Türkiye’de daha önce bir sanat üretilmediği anlamına gelmiyor elbette. Sadece başta da belirttiğimiz gibi Türkiye’de de sanat, küresel sanat piyasasına eklemlenerek daha görülür hale geliyor. Sanatın piyasa ile ilişkisi ayrı bir soru olarak bir kenarda dursun, bu görünürlük elbet kendine bir izleyici kitlesi de oluşturuyor ve bu izleyici kitlesinin de, özellikle söz konusu olan çağdaş sanat olunca, izlediği yapıtı anlamlandırmak için kılavuzlara ihtiyacı oluyor. Bu noktada görünür hale gelen sanat dünyası ile paralel olarak sanat üzerine yazılmış birçok kitap da Türkçeye çevriliyor, telif kitaplar yayımlanıyor.

Doğu ve batı arasında

Jale Erzen’in Çoğul Estetik kitabı da geçtiğimiz aylarda yayımlandı. Erzen uz...

Devamını görmek için bkz.

Şener Öztop, ''Felsefe estetik hakkında ne düşünür?'', Cumhuriyet Kitap Eki, 17 Ocak 2013

Alain Badiou, 'Zaten felsefenin meselesi düşünmeyi düşünmektir' [1] der. Sanatı düşüncenin ürünü olarak görür. 'Estetik sözcüğü 'duygusal algı' anlamına gelmektedir. 1750'de Alexander Gottlieb Baumgarten'in ilk kez Âsthetik kitabı doğrudan doğruya duyguların analizidir.' [2] Bu 'güzel duy(g)uyu' düşünerek, görerek, imgeler arasında ilişki kurarak; güzeli aramak/ güzeli bulmak ('estetik obje/süje ilintisiyle'), insanın var oluş dinamiğinin bir ifadesidir. Estetik'in 'sanatla kurduğu ilişkiyle güzellik hakikatin, yani doğru olanın belirtisidir' der Jale Nejdet Erzen Çoğul Estetik kitabında. Çoğul Estetik'te, özenle seçilen birinci el kaynaklardan yararlanılmış. Bununla birlikte salt Batı anlamında estetik'in yanı sıra Batı-dışı kültürlerin özellikle İslam kültürünün, felsefi düşüncesinin, farklı eğilimlerin aslında nasıl birbirlerini etkilemiş olduklarını ve sonuçta 'kavuşan zıtlıklar' oluşturduklarını belirtmesi yönünden de kitabına edisyon kritik açısından ayrı bir değer katıyor.

Yazar, bilinenin dışına çıkarak, özgün tespit ve değerlendirmeler yapıyor, bence estetik'e yeni söylemler getiriyor. 'belki tam da bu nedenle, sanata çok farklı açılardan yaklaşılabileceğini ve bunların hepsinin belli bir hakikat payı taşıyabileceğini savunuyor. Sanata dair ayırt edici niteliğin, heyecan ve tutkunun da ancak bu 'çoğulluk'...

Devamını görmek için bkz.