Bu kitap, psikolojinin bugüne dek geliştirdiği belki de en ilginç ancak en az anlaşılmış kuram olan Geştalt kuramına dair, psikoloji tarihi içinde küçük bir “bellek tazeleme” çalışması sayılabilir. Amacımız, orijinal hali hakkında çok az şey bilinen, bilinenlerin ise –kimi zaman tercüme eksiği veya hatalarından, kimi zaman da orijinal eserlerin okunmamasından– ya çok eksik ya da düpedüz yanlış olduğu, dünyaya bambaşka gözlüklerle bakan bu çarpıcı kurama biraz olsun “hakkını” iade etmek. Kuramın özellikle iki yönü oldukça heyecan verici. Bunlardan biri, kuramın algı dışında psikolojinin tüm diğer alanlarına dair de önermelerinin bulunması ve hatta psikolojinin ötesine de uzanabilecek kapsamda bir genel kavrayışın üzerine kurulu olması. Bir diğeri ise, psikoloji tarihi içinde –hele ki Anglo-Amerikan psikoloji ekolünün adeta “dayatmasıyla”– her şeyin iki zıt kamp üzerinden tanımlanmasını tümüyle reddetmesi.

Geştalt kuramını “tarihin tozlu sayfalarındaki bir kuram” olarak görmek hayli yanlış olur. Özellikle anaakım psikolojide “tarihe gömüldüğü” söylenen bu kuram ilginç bir şekilde aslında hiçbir zaman tam olarak gömülemedi. Hele ki sofistikasyonu giderek artan matematiksel modellerin gelişi, nörobilim ve bilgisayar bilimlerindeki çarpıcı gelişmeler bir anda Geştalt kuramını yeniden çalışmaların odağına yerleştirmiş gibi görünüyor. Kuramın parmak bastığı çok can alıcı meseleler var ve yirmi birinci yüzyılda, olayları daha karmaşık dinamik sistemler üzerinden inceleyebilen bir bakışa ihtiyaç duyulacağa benziyor.

— Esra Mungan

Geştalt Kuramı: Bir “Nazariye”nin Mazisi, Akameti ve Akıbeti, s. 15-16

Bu bölümün başlıca amacı, çok yaygın şekilde yanlış anlaşılmış ve yanlış alıntılanmış Geştalt [1] kuramının gerçekte ne olduğunu ve ne olmadığını mümkün mertebe kapsamlı bir şekilde aktarmaktır. Bu ilginç ve neredeyse esrarengiz kuram 1910’ların Almanyası’nda psikoloji alanında ortaya çıkar. Kurucularının öne sürdükleri çarpıcı önermelerle 1920’lerde neredeyse Wilhelm Wundt’un yapısalcılık ve Anglo-Amerikan işlevcilik (ile ona dahil olan davranışçılık) ekolünün yerine geçecekken, 1950’lerin sonlarında adım adım anaakım psikolojiye nüfuz eden “bilişsel devrim” ve onun “bilgisayar metaforu” karşısında kırpılmış ve çarpıtılmış bir kuram olarak bilişsel devrim tarafından adeta “yutulur”. Amacımız bir tarih çalışması yapmak olmadığı için kuramın tarihsel tarafı ancak ana hatlarıyla aktarılacaktır. Bu kuramı yeniden etraflıca ele almamıza yol açan iki ana etken olmuştur. Bunlardan biri, psikoloji tarihi içinde bu kurama dair aktarılagelen bilgilerin (özellikle sunulan çarpıcı görsel örnekleriyle) bir yandan merak uyandırırken bir yandan ise “havada” kalmalarıdır. Bir diğer etken de, bu ilginç ve günümüzden bakıldığında “muamma” dolu kuramın ortaya çıkışı ve anaakım psikoloji araştırmalarının odağından 1960’larla birlikte adım adım kayboluşunun üzerinden bunca zamanın geçmesine rağmen bir türlü tam olarak da “tarihin tozlu sayfaları” arasına gömülememesidir. Bunun bel...

Devamını görmek için bkz.