Bir: Yusuf Atılgan’ın 1959 tarihli Aylak Adam’ı. Sonra üç: Ayhan Geçgin’in üç romanı, Kenarda, Gençlik Düşü ve Son Adım.

Orhan Koçak, kentin içinde dönüp dolaşan, bakınan, arayan, kendini bir yere ait hissetmeyen, bunu arzu da etmeyen (yoksa eden mi) modern zaman aylağına eşlik ediyor, ona nüfuz etmeye, anlamaya çalışıyor. Atılgan ile Geçgin’in kitaplarını birlikte okuma girişimi basit bir karşılaştırma değil. Tıpkı tarihin inşasında olduğu gibi, yeni eserlerin varlığında eskisinin de neredeyse bütün anlamının değiştiğini görüyoruz.

Tehlikeli Dönüşler bir inceleme kitabı değil. Karşılamalar, dönüşler, ileri hamleler, geri çekilmeler: Tek bir kelimenin bile hatırını gözeten bu kitapta, her şey okumanın ve okuduğu üzerine düşünmenin hazzı için. Yazarının zihinsel hareketlerine kendinizi bırakarak, dans adımlarıyla okumanızı isteriz.

Romansal Dirilişler, s. 9-15

Atılgan’ın Aylak Adam'ının ilginç bir yayımlanma ve kabullenilme tarihi var. 1958’de Yunus Nadi yarışmasında ikincilik aldıktan bir yıl sonra Varlık Yayınlarından çıkmış ve sınırlı bir övgüyle birlikte epey bir dirençle de karşılaşmıştı. Aynı yayınevinden ikinci bir basım gelmedi. On beş yıllık bir aradan sonra, 1974’te, Bilgi Yayınları kitabı bir kez daha çıkardı. O da orada kaldı. Ama aralık azalıyordu: üçüncü basımını on bir yıl sonra, 1985’te İletişim Yayınları yapacaktı. Sonra, Atılgan öldükten sonra, 1990’ların ortalarında (demek on yıl sonra) yeni kurulan YKY’nin kitapları arasında görüyoruz Aylak Adam'ı. Orada 10-15 yıl gibi bir süre içinde otuz küsur basımı yapılacaktır. Şu halde elli yıllık bir süre içinde kitabın ölüp ölüp dirildiğini ve sonunda bir “modern klasik” haline geldiğini söyleyebiliriz.

Bir “pop-sosyoloji” bu ilginç yayım tarihini bizim için fazla anlaşılır kılmaya yönelecektir: Aylak Adam'ın az okunduğu yıllar, 1960’lar ve 70’ler, bu ülkede şu ya da bu biçimiyle Sol’un kültürel hegemonyasını okur-yazarlara kabul ettirdiği bir dönemdi; oysa Atılgan’ın romanı “bireyci” bir yapıttı ve adı üstünde, bir aylağın, bir rantiyenin, demek hâkim sınıfların en “yoz” fraksiyonuna mensup bir kişinin öyküsünü anlatmaktaydı. Şüphesiz reddedilecek, art arda üç yayınevi o dönemde el yakan romanı bir an önce başkasına devretmeye uğraşacaktı. O zaman öykünün de...

Devamını görmek için bkz.

Seval Şahin, "Eleştiride büyük hamle: Tehlikeli Dönüşler", Sabitfikir, 11 Nisan 2017

Orhan Koçak, Türkçenin büyük eleştirmenlerinden/denemecilerinden. Yazdıklarıyla her daim zihnimizi açan, edebiyata bakışımızda yeni yollar, kavşaklar yaratan; klişe haline gelmiş birçok unsuru alaşağı eden fikirlerle eleştiri tarihinin yönünü değiştiren biri. Türkçenin bir diğer büyük eleştirmeni/denemecisi Nurdan Gürbilek ile birlikte, edebiyata bakışımızda bize yeni bakış açıları kazandırıyor, ilham veriyor Orhan Koçak. Ben, Koçak ile Gürbilek’in yazdıklarını deneme olarak nitelendirmenin abes olmayacağını düşünüyorum. Deneme yazarı biraz şair biraz da filozoftur. Tabii bunların her ikisi de eleştiriden ari değildir.

Orhan Koçak, bir süredir arka arkaya eserler yayımlıyor. Turgut Uyar ve Başka Şeyler’in ardından şimdi de, yazılmakta olduğu kulaktan kulağa yayılmış ve küçük bir kısmı da daha önce Duvar dergisinde yayımlanan Tehlikeli Dönüşler çıktı.

Tehlikeli Dönüşler, oldukça iddialı bir kitap. Yusuf Atılgan ve Ayhan Geçgin’i merkeze alarak yeni bir okuma önerisi sunuyor. Ayhan Geçgin ile Yusuf Atılgan’ı birlikte düşünüyor: “Atılgan’ı okumuş mudur Geçgin? Bunu bilemeyiz; üç romanda ve özellikle Gençlik Düşü’nde birtakım açık ve örtük edebi, felsefî göndermeler var ama Atılgan’la ilgili bir çentiğe rastlanmıyor. Öte yandan, yazarlarından bağımsız olarak kitapların da birbirini okuduğunun, çekiştirdiğin...

Devamını görmek için bkz.

Yücel Kayıran, "Soluk soluğa eleştiri", Hürriyet, 18 Mayıs 2017

Tehlikeli Dönüşler’in en belirgin özelliği, sanırım soluk soluğa okunmasında ortaya çıkıyor. Kuramsal ve eleştirel bir çalışmanın soluk soluğa okunduğunu söylemek abartılı bulunabilir. Soluk soluğa okunmayı belirleyen gereç, sadece finalin merak edilmesi değil, bulguların keşfedilmesi, birbirinden ayırt edilmesidir de. Buradaki dedektifi özellik, Orhan Koçak’ın konu edindiği metne/metinlere ilişkin bulguları irdelerken metne ilişkin daha önce ileri sürülmüş eleştirel bulgu ve yargıların doğruluğunu da irdelemesinde, sorgulamasında, dolayısıyla metne (Aylak Adam) özgü bir eleştiri tarihi de oluşturmasında, bu eleştiri tarihini yeniden sorgu alanına dönüştürmesinde ortaya çıkmaktadır. Denilebilir ki Koçak, metnin neliğini değil, metnin polisiye durumunu, o metni dedektifi kılan yazınsal durumu irdelemektedir.

Kaldı ki Koçak’a göre yazınsal bakımdan yeni olan, önceliyle kopuşu sağlamış yapıt değil, kendi öncelini belirleyen, yaratan yapıttır. Nitekim ona göre, Ayhan Geçgin’in ilk üç romanını yeni kılan, kendi öncüsünü/öncelini, yani Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam'ını edebiyat tarihindeki kısmi yerinden zamansal sınırlarının dışına çıkarmakla yeniden evrenselleştirmesidir. Koçak’ı, Ayhan Geçkin’in ilk üç kitabını irdelemeye yönelten neden de buradadır. Bu neden, aslında Koçak’ın teorik yaklaşımına aşkın değil, içkin bir nedendir. Koçak’a göre, yazınsal yapıtlar a...

Devamını görmek için bkz.

Fatih Altuğ, "Orhan Koçak’ın Tehlikeli Dönüşler’ine dair", K24, 22 Haziran 2017

Art arda şiir eleştirisine dair metinleri kitaplaşan Orhan Koçak, Yusuf Atılgan ve Ayhan Geçgin’den yola çıkarak Türkçe edebiyatın tarihine, roman türüne dair tartışmalara, psikanalize ve edebiyat teorisine doğru -kıvrılarak ve katlanarak- ilerleyen Tehlikeli Dönüşler’i yayımlayarak Türkçede edebiyat eleştirisinin çıtasını biraz daha yükseltti. Orhan Koçak ve Nurdan Gürbilek gibi eleştirmenlerin son dönemlerde Ayhan Geçgin, Barış Bıçakçı, Emrah Serbes gibi yazarlar üzerine düşünüyor olmaları, eleştirinin, yenilikçi kanadının 2000 sonrası edebiyatla da bereketli bir tartışmaya girmesi açısından ayrıca sevindirici. Üstelik eleştiri yazılarının kısalmasına yol açan yayın dinamiklerinin içerisinde, 397 sayfalık ve yoğun bir kitabın dolaşıma girmesi başka bir kanalın hâlâ işlediğini göstermesiyle de umut verici.

Orhan Koçak, Ayhan Geçgin edebiyatının açtığı imkânları ve öne sürdüğü, içinden geçtiği, arasında dolaştığı sorunsalları çözümlemek için sarmal olarak ilerleyen bir güzergâhı takip ediyor. Her bir bölüm aşama aşama yeni soruların etrafında biçimleniyor. Metinle ilgili bir durum alıntılarla da desteklenerek sunulduktan sonra, ona dair bir açıklamaya girişiliyor, belirli yöntemler, kavramlar ve düşünürlerle metin karşılıklı konuşmaya başlıyor, ama aynı zamanda bu konuşmanın kısıtlamaları, diyalogun hangi noktaya kadar sürdürülebileceği, Geçgin’in edebiyatın...

Devamını görmek için bkz.