Kahraman Çayırlı, "Makasla Kesilen Fotoğraflar", sabitfikir, 1 Aralık 2018

Mad Max (2015), kıyamet-sonrası (post-apokaliptik) dünyanın kendi başına bir savaşçısı olan mücadeleci Max’ın muhtelif maceralarından oluşan macera-aksiyon türünde bir video oyunu. Kum altında kalmış havaalanlarından (Underdune), metro istasyonlarına; dağ, vadi diplerinden çok tuhaf yaylalara çeşit çeşit kamplarda efsane arabamız Magnum Opusla geziyoruz. Envai türde yaratık ve savaşçılarla boğuşurken Ay ışığında veya sabahın eşsiz şafağında hurda parçaları toplayarak yolculuğumuza devam ediyoruz. Birbirine eşdeğer, iki silindirli kamplardan (Twin Sisters) terk edilmiş devasa gemi güvertelerine dek sayısız yaratıcı kamp çeşidine rastladığımız Mad Max, çok geniş açık-dünyası, ilginç araba modifiyeleri, rengârenk maden yatakları, sürprizleri bitmeyen görevleriyle ışıldarken, bölgeden bölgeye savrulan Max ile Arjantinli yazar Eduardo Berti’nin Yabancı Bir Baba romanında kıtadan kıtaya, şehirden şehre savrulan iki baba ve iki oğlu arasında tuhaf bir benzerlik var. Neredeyse bir asırlık zaman aralığıyla iki baba-oğul ilişkisine yakından bakan Berti, göç sosyolojisi, başka diller, başka topraklar, “yabancı” olmak, sürekli kültürel bir köprüde olma halini de kurcalıyor sık sık. Kurcaladıkça daha da büyüyen, çoğalan konular bunlar. Dokundukça dağılıyor, aile sırları, kadim psikanaliz denklemleri zorluyor.

Daha romanı açarken karakterine, “Her cenazede bir bedenden çok daha fazla şey gömülür” (s.19) dedirten yazar, Madrid - Paris ve elbette Buenos Aires arasında okurunu savuracak. Romanın sarmal yapısı, bir çeşit kendi üzerine kapanması, gerçek ve kurgu arasındaki sınırları türlü oyunlarla bertaraf etmesi (yazarın kendi hayatından gerçek unsurları da zaman zaman romana dâhil etmesi vesilesiyle) Yabancı Bir Baba’yı nitelikli, derin bir roman kılıyor. “Fraud Froud Freud” (s.79) benzeri kelime oyunları, her yönden bizi mecburi istikametimiz olan Freud’a ve elbette Totem ve Tabu’ya getiriyor. Sert baba, bu babanın kendinden uzaklaştırdığı yetişkin oğulları ve nihayet uzaklaşan erkek kardeşlerin birlikte babalarını öldürmeleri. Ki esas mesele buradan sonra başlıyor: Sözde-ölü baba, eski-yaşayan halinden çok daha kuvvetli artık. O vakte dek babanın mani oldukları, artık kendi oğulları tarafından yasaklanıyor.

Gerçek ev nerede?

Başka bir toprağa göçerken, başka bir dile göçeriz daha ziyade. Bu romanda olduğu üzere dil bir hayalete dönüştüğündeyse, insan kendi kimliğini hangi malzemelerle, ne şekilde inşa edebileceğini şaşırır. Hayalet dil, sese, metinlere, insanın yaslanabileceği en kıymetli hazinelerden biri olan kelimelere sirayet ettiğinde, kimliğimiz, bilincimiz, benliğimiz de oradan oraya uçuşur. “Yabancı” olmanın en lanetli hallerinden biridir bu ve artık ne Paris’in görkemli kafeleri, ne de gelinen, yola çıkılan Buenos Aires’in rengârenk mimarisi, bu romanın karakterlerine veya herhangi birimize iyi gelebilir, “gerçek bir ev”e dönüşebilir. Babanın romanı ve oğulun romanı (iki karakter de roman yazıyor) birbirine karışıyor, baba ve oğullardan müteşekkil bu evren için, babanın kendi romanı için seçtiği Göçük ismi (hatta defterinin en başına yanlış yazdığı haliyle Göçek s. 122) tam oturuyor.

Freud’un psikanaliz teorisinden mülhem gerçeküstücülük akımı, aslen insan zihninin işleyişini, tuhaf imgelerle betimlerken; bu romanın kapağında yer alan Max Ernst’in Pietà ya da Gece Devrimi (Pietà or Revolution by Night, 1923), genellikle sanatçı ve babası arasındaki çalkantılı ilişki üzerinden yorumlanır. Arka plandaki başı bandajlı adam, The Guardian gazetesine göre Sigmund Freud’u ya da I. Dünya Savaşı sırasında başından yaralanan Fransız şair Guillaume Apollinaire’i temsil ediyor olabilir. Resim, Hz. İsa’nın bedenini, babası tarafından kucaklanan, sanatçının kendisine ait bir görüntüsüyle kapatarak, Hz. Meryem’in geleneksel sahnesini değiştirir.

Uçak enkazları, çöl fırtınaları...

Makasla kesilen fotoğraflar, göç yollarına, zor aile sırlarına, uzak geçmişlere ilişirken, çevirmen Roza Hakmen’in pürüzsüz Türkçesiyle, Eduardo Berti’nin ilginç üslubuna enikonu dahil oluyoruz. Şimdi Madrid’de yaşayan Berti’nin (1964, Buenos Aires doğumlu), Düşlenen Ülke (2014) isimli romanı ve İmkânsız Hayat (2015) isimli kısa öyküler toplamının ardından Yabancı Bir Baba ile ülkemizde daha çok okura ulaşacağı kesin. Kentler arası yapılmış bir babalar-oğullar trafiği olan bu romanda, babalar ve oğulları arasındaki sevgi - şefkat - rekabet - çatışma - öfke ve diğer uç duygularla çalkalanan, nesiller arası farktan da kaynaklanan çalkantı dolu bu kadim ilişki biçimi üzerine tekrar tekrar düşünürken bulacaksınız kendinizi. Eduardo Berti, küçük küçük parçaları üst üste yığıp, parçaları birleştirme işini genellikle okura bırakıyor. Çok dikkatli okumakta ayrıca fayda var, bazı sanat filmlerinde de olduğu üzere, en başta ilgisiz görünen bir ayrıntı, iki “Mezarlık kulübü”nün ortasında, “Pent Farm” ile “Göçek” arasında geçişirken, hiç beklemediğimiz bir anda sürpriz bir kapıyı açıyor. Uçak enkazları, çöl fırtınaları, ıssız çöp dağları arasında -kambur tamircimiz Chumbucket’ı saymazsak- bir başına maceralar peşinde dolanan Max gibi Berti’nin roman karakterleri de, bir tür eksik aile fotoğrafını tamamlamak istiyorlar sanki. Video oyunlarında da, kıtadan kıtaya uçuşan romanlarda da, gerçek hayatta da bu fotoğraf tamamlama güdüsü sanki hiç değişmiyor. Başka birinin bizi makasla kestiği fotoğrafın diğer parçasını arıyoruz.

Dipnot: Bir başka nefis video oyunu olan God of War 4’te (2018) de serinin önceki bölümlerinde Yunan tanrılarıyla hesaplaşmasını kendince tamamlayan Kratos, bu kez İskandinav dünyasına doğru yol alırken, yanında ilk kez oğlu Atreus da var.