Ata Devrim, "Psikozun çelişkili doğası", Cumhuriyet Kitap Eki, 17 Ağustos 2017

W. R. Bion, psikotik hastaları psikanaliz tekniğinde değişiklik yapmadan tedavi eden ilk analistlerden biriydi. Tereddütlü Düşünceler’de toplanan, ağırlıklı olarak 1950’li yıllara ait bu ilk makaleleri psikotik düşünceyi enine boyuna araştırarak vardığı kuramsal ve teknik sonuçları sergiler. Tereddütlü Düşünceler, yoğun olarak terapötik süreç üzerinde duran ve ciddi üslubuyla dikkat çeken bir kitap. Aynı zamanda şizofreninin analitik ortamda nasıl ele alınacağına ilişkin bir rehber.

W. R. Bion’un Tereddütlü Düşünceler isimli kitabı yazarın çoğunlukla 1950’lerde yayımlanan makalelerini içeriyor. Bion bu makalelerde sık sık Freud ve Klein’ı referans gösteriyor. Ne var ki Otto Kernberg gibi bir senteze erişme çabası içerisinde değil. Görüşlerini daha çok Klein’ın nesne ilişkileri teorisi ile temellendiriyor. Söz konusu teori, ruhsal rahatsızlıkların nedenini anne-bebek ilişkisinde görülen bozulmalarda arar. Diğer bir deyişle bebeğin nesnesi olarak annenin erken aşamalarda (oral aşama) hata ve ihmalleri nedeniyle ya da bebek normalin üzerinde sergilediği saldırganlık karşısında düştüğü çaresizlik bebeğin ruhsal durumunu derinden etkiler. Zamanla ortaya çıkan rahatsızlıkların giderilmesi hastanın analitik ortamda hasta için nesnenin yerine geçen analist ile kurduğu ilişkiye bağlıdır.

Bion, şizofreniden yakınan hastaların kaçınılmaz bir çelişki ile karşı karşıya olduğunu dile getirir: Hasta, oral aşamada nesnelerini dışa püskürtmüştür ve bu nesneler uzun süreden beri bir gezegenin çevresindeki uydular gibi seyyar olarak hastanın kişiliği etrafında devinir. Bu parçacıklar ile hasta arasında barışçıl bir ilişki de söz konusu değildir. Bunlar hastaya zulmeder ve hasta kendisini kapana kısılmış gibi hisseder. Çelişki kendisini bu noktada gösterir: Hasta bu parçacıkların zulmünden analiz yardımıyla kaçmak ister. Tedaviye karşı son derece isteklidir. Ne var ki psikanalitik tedavi, parçacıkların yeniden kişiliğe dahil edilmesini içerir. Bunlar kişilikten kopmuş, dolayısıyla da “kötü” nesneler hâline gelmiştir. Nesnelerin kişiliğe dönmesini de hasta bir tür eziyet olarak deneyimler.

Hasta, yansıtmacı özdeşleşim ile kötü nesneleri analiste teslim eder. Onun inancına göre analist bu nesnelerle başa çıkabilir ve belirli bir süreçten sonra bu nesneleri iade edebilir. Ne var ki burada da bir çelişki ile karşılaşılması kaçınılmazdır: Hasta, kötü nesnelerle başa çıkabilen anne ya da analiste karşı haset duyguları besler. Hastalığın inatçı doğasına neden olarak Bion, bu çelişkileri gösterir. Anne bu nesnelerle başa çıkamadığında hasta yansıtmacı özdeşleşim düzeneğine bile başvuramaz.

Bion’a göre hastalarda gerçeklikten nefret gibi bir eğilim söz konusudur. Bir diğer eğilim, dil kullanımının azalmasıdır. İlginç bir biçimde dile başvurmamızın gerekçelerinden biri gerçekliği inşa etmektir. Bu bağlamda dil aynı zamanda analize davettir. Hasta yukarıda söz edildiği gibi analize karşı ikircikli bir tutum içerisindedir. Tedavi başarıyla sürdürülse bile gerçeklik yavaş yavaş inşa edildiğinde ve psikotik görüngüler güç kaybettiğinde, hastanın karşısına bu kez de Oidipus karmaşası olarak bilinen nevrotik görüngüler dikilir. Bion bu bağlamda ilgi çekici bir çıkarımda bulunur: “…Tıpkı psikotiklerde psikozla gizlenen bir nevrotik kişilik olduğu gibi nevrotiklerde de nevrozla gizlenen bir psikotik kişilik bulunur” (s. 87).

Psikotik hasta, analistle olan bağı, söylemi ve dahası düşünceleri bile parçalara ayırır. Bion kitapta geliştirdiği düşünme teorisinde bebeğin anne nesnesinin yokluğu karşısında uğradığı düş kırıklığına katlanması koşuluyla düşünce oluşturabildiğini ileri sürer. Düşünce oluşumu bile çabayı ve güçlü bir kişiliği gerektirir.

Tereddütlü Düşünceler, yoğun olarak terapötik süreç üzerinde duran ve ciddi üslubuyla dikkat çeken bir kitap. Aynı zamanda şizofreninin analitik ortamda nasıl ele alınacağına ilişkin bir rehber. Ünlü psikanalistlerin yazılarında sık sık referans olarak gösterdiği bir ismin kendi metinlerini okumak da bu bağlamda faydalanılması gereken bir ayrıcalık.