Behçet Çelik, “Moskova’dan Pasajlar”, Virgül, Sayı 44, Ekim 2001

Benjamin'in XIX. yüzyıl Paris'ine ilişkin notları nasıl kapitalizmin doğuşunun ya da yerleşmesinin izini sürüyorsa, Günlük'teki satırlar da sosyalizmin kuruluşuna dair izlenimler sunuyor. Pasajlar'da gözlemlerinden sonuçlar da çıkaran Benjamin'in Moskova izlenimleri, çoğunlukla gördüklerinin fotoğrafından ibaret. "Mekanik yeniden üretim çağında" sözcüklerle yeniden üretilmiş görüntüler belki de.

Belki de, "Benjamin'in Devrimden on yıl sonra Moskova'da gördüğü ve günlüğünde anlatmayı, betimlemeyi seçtiği görüntülerin sıralanışı XXI. yüzyılın okuru için ne anlama gelebilir?" sorusunu sormak gerekiyor bugün.

Benjamin'in Moskova caddelerinde dolaşırken bir dolu eşya topladığını okuyoruz Günlük'te. Afişlere, Lenin resimlerine, Çarlık Rusyası'ndan kalma antikalara, ev içlerindeki eşyaya, eşyanın yerinin sürekli değiştirilmesiyle oluşturulan dekorasyona, oyuncaklara, dükkân tabelalarına özel bir önem verdiğini görüyoruz. Ama özellikle pazar yerleri, sokaklar ve sokak satıcıları.

...

Benjamin'in XIX. yüzyıl Paris'ini araştırırken önem verdiği kavramlardan birisi de "iç mekân"dır. "İç mekân, bireyin yalnızca evreni değil, aynı zamanda mahfazasıdır," diye yazar.

...

Moskova'daki evlerde "küçük burjuva iç mekânına özgü dekorasyondaki tamamlanmışlık"ı göremez Benjamin; bir ya da birkaçı kalmıştır dekorasyonu tamamlayan eşyanın. Bu mekânları "yeni teftiş görmüş revirlere" benzetir Benjamin. Bu mekânlara insanlar "katlanmak"tadırlar çünkü hayatları "büroda, kulüpte, sokakta geçiyor"dur. Ama hayatları sokakta geçerken, insanları sokağı "flanêur"ler gibi, bir tür iç mekân olarak duyumsadıkları da söylenemez. Sokağın onlar için iç mekânlara özgü "mahfaza" özelliği bulunmamaktadır. Sokaklar güvensizdir. Resmi görüş her an değişebilir ve bir gün önce güvenle savunulan görüşler savunulamaz hale gelebilir.

1927'de Die Kreatur için yazdığı "Moskova" makalesinde açıkça dile getirdiği "insanlar arasındaki güvensizlik ve suskunluk" Moskova Günlüğü'nün satır aralarında da kolaylıkla sezilebilir. Benjamin'in Günlük'te Komünist Partiye katılmayı sorguladığı, ya da Reich aracılığıyla tanıştığı Partili aydın ve sanatçılarla giriştiği tartışmaları anlattığı satırlarda, Moskova caddelerinde –sokak satıcıları dışında– kimlerin kendilerini "iç mekân"da duyumsadığı açıktır aslında. İktidarın fantazmagorik yanı demek çok abartılı olmasa gerek bu duruma.

Moskova Günlüğü'nü, Devrimin uğradığı ihaneti, Benjamin'in yöntemini izleyip o dönemi "şimdi'nin zamanı"na getirerek, deneyimleyerek öğrenmek isteyenler için önemli kaynaklardan biri olarak da düşünebiliriz.