Yücel Kayıran, "Leo Löwenthal nihayet...", Hürriyet, 3 Kasım 2017

Siegfried Kracauer sürpriz olmuştu, Leo Löwenthal ise sanki geç... Edebiyat sosyolojisi, bizde 60’lı yıllardan sonra toplumbilimin değil de edebiyat eleştirisi düzleminin bir merakı olmuştu ama son yıllarda edebiyat yapıtları toplumbilimcilerin de ilgi ve çalışma alanına girmiş durumda. Ama olup biten edebiyat sosyolojisinden çok, edebi yapıta toplumbilimsel yaklaşım düzleminde yer alıyor.

Löwenthal’in göz ardı edilmiş olmasında, kuşkusuz sosyolojinin gündemini yitirmiş olmasının da rolü söz konusu. Nitekim Frankfurt Okulu’nun sosyoloji bağlamı da göz ardı edilegelir. Oysa Löwenthal’in de dahil olduğu Alman sosyoloji çalışmalarının arka planında daima felsefi bir düzlem, felsefi bir analiz olagelmiştir. Nitekim Löwenthal de kendisini ’felsefeci’ olarak tanımlar.

Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum, 60’lı yılların başında kitaplaşır. Löwenthal, o yıllarda yazdığı giriş yazısında, kitabı oluşturan analizlerin son 30 yıl içinde kaleme alındığını dile getirir. Beş bölümden oluşan bu kitap, temelde üç ana temaya odaklanmış bir analizi içerir: Edebiyat Sosyolojisi, Popüler Kültür ve Biyografi. Bu üç temayla ilgili çalışmalar belki de ilham ve keşif bakımından 30’lu yıllarda kaleme alınmış görünmektedir. Dolayısıyla bugün bu bağlamlarda yaşanan tartışmaların kökeninde Löwenthal’in bu analizleri yer almaktadır.

Edebiyat Sosyolojisi bağlamından devam edersek... Löwenthal’a göre, roman gibi sanatsal edebiyat ürünleri, benlik ve toplum imgelerini anlamak bakımından birincil ve asli kaynaklar niteliğindedir. Edebiyat, insanın sadece toplumsallaşmış davranışlarını değil, toplumsallaşma sürecini de gösterir. Geçmiş söz konusu olduğunda edebiyat, insanın davranışları konusunda tek bilgi kaynağıdır. Edebiyatta dile getirilen evrensel değerler, Löwenthal’e göre, toplumsal değişimle bağlantılıdır. 30’lu yıllarda dile getirilen bu görüşler, sosyolojinin olgulara dayanmak gerektiğini dile getiren pozitivist sosyoloji karşısında çok farklı bir yönelimdir.

Löwenthal’in bu kitabının çevirisinin Beybin Kejanlıoğlu’na ait olması rastlantı değildir. Löwenthal’den Türkiye’de ilk söz edenler Ünsal Oskay ile Ahmet Oktay olsa da filozofunun tanınması için akademik çaba Kejanlıoğlu’na aittir.

Edebiyat, Popüler Kültür ve Toplum’u ayırıcı ve felsefi kılan bir diğer özellik, kitabın hemen hemen ana gövdesini oluşturan ‘popüler kültür’ bölümünde, Löwenthal’ın Montaigne ile Pascal’ın karşılaştırmasında ortaya çıkmaktadır. Bugün hâlâ çok etkileyici olan bu karşılaştırmalı okumayı, okura bırakmak gerekiyor.